6-mavzu: Golotsen davri iqlimi va tabiiy sharoiti. Ishlab chiqaruvchi xo‘jaliklar va sivilizatsiyalarning vujudga kelishi Reja

6-mavzu: Golotsen davri iqlimi va tabiiy sharoiti. Ishlab chiqaruvchi xo‘jaliklar va sivilizatsiyalarning vujudga kelishi
Reja:
1. Golotsen davri haqida umumiy tushunchalar
2. Golotsen davri iqlimining o’ziga xos xususiyatlari

El Kaynozoy Deb nomlanuvchi ikki davrga bo'lingan davr  Pleystotsen  y  Golotsen. Holotsen - bu bizning sayyoramiz hozirgi davrdan beri ma'lum bo'lgan so'nggi davr. Taxminan 12.000 yil oldin, miloddan avvalgi 10.000 yil oldin boshlangan va biz bugun ham Golosendamiz. Bu davr insoniyat paydo bo'lganidan beri ham rivojlanishning aksariyat qismini qamrab oladi Homo sapiens bugungi kunda mavjud bo'lgan texnologiyalarga.

Bu davrda sayyora juda oz o'zgargan. Kuzatilgan o'zgarishlarning aksariyati bioxilma-xillikda chunki hozirgi odamning minglab o'simlik va hayvon turlariga ta'siri va yo'q bo'lib ketishiga olib keladi. Odam katta zarar etkazganiga qaramay, sayyoramizdagi dominant turga aylandi.
Golotsen taxminan 12.000 yildan ko'proq vaqtni tashkil qiladi va insoniyatning barcha rivojlanishini qamrab oladi. Ushbu davrda birinchi ijtimoiy guruhlar va birinchi insoniyat tsivilizatsiyalarining tashkil etilishi va yozuv, tadqiqot sayohatlari va katta madaniy, intellektual va texnologik yutuqlarning rivojlanishi va boshqalar kiradi.
Shu vaqt ichida doimiy va doimiy jarayon orqali kuzatilgan turlarning ommaviy yo'q bo'lib ketishi kuzatildi. Ham hayvonlar, ham o'simliklarning bu turlari odamlarning ta'siri tufayli juda kamaydi. Ushbu butun jarayon mutaxassislar tomonidan sayyoramizda yuz bergan eng jiddiy yo'q bo'lib ketish jarayonlaridan biri sifatida tasniflangan. Bu yo'q bo'lib ketish sababi ekologik omillarning ta'siridan emas, balki sayyorada yashaydigan va dominant turga aylangan turlardan biri tufayli sodir bo'lganligi bilan bog'liq.
Golotsen davrida muzlararo davr mavjud deb hisoblanadi. Ya'ni, kuchli sovutish tugaydigan va muz bilan qoplangan maydon kam bo'lgan vaqt. Yaqin kelajakda yana bir muzlik yuz berishi kutilmoqda, chunki biz olib borgan tadqiqotlar va fotoalbomlar ma'lumotlari tufayli yaqinda yana muzlik davri boshlanishi yoki boshlanishi kerak.
Geologiyaga kelsak, bu vaqtdan beri unchalik ahamiyatga ega bo'lmagan vaqt orogenik harakatlarda yoki qit'alar konfiguratsiyasida katta o'zgarishlar bo'lmadi. Pangea deb nomlanuvchi buyuk qit'aga tegishli bo'lgan ba'zi parchalar harakatlanishda davom etmoqda, ammo qadimgi davrlarga qaraganda sekinroq. Bu vaqt boshidan hozirgi kungacha materiklarni bosib o'tgan masofa atigi bir kilometrni tashkil etdi. Shunga qaramay, shuni ta'kidlash kerakki, qit'a massalari hech qachon harakatlanishdan to'xtamaydi va bir necha million yil ichida ular yana to'qnashib, yana bir superkontinent hosil bo'lishini kutish kerak.
Shu vaqt ichida erishi yoki muzliklar tufayli dengiz sathida o'sish kuzatildi. Bugungi kunda suv ostida qolgan ko'plab erlar dastlab ba'zi mintaqalar o'rtasida ko'prik bo'lgan. Shu ma'noda aytish mumkinki, eritish asta-sekinlik bilan amalga oshirilgandan keyin emas, balki davrlar bo'lgan muzdan tushish dengiz sathining keskin ko'tarilishiga olib keladigan ma'lum cho'qqilarga yetdi.
Ushbu ma'lumotlarni hisobga olgan holda, Golosen boshlanganidan beri dengiz sathi jami 35 metrga ko'tarilgan degan xulosaga kelish mumkin. Xavotirga soladigan fakt shundaki, so'nggi 25 yil ichida dengiz sathi yiliga taxminan 3 mm tezlikda yana oshdi va bu normal darajaga nisbatan bir muncha tezlashdi. Bu global haroratning oshishiga olib keladigan va issiqlikni saqlab turishga qodir bo'lgan ba'zi gazlarning ta'siridan kelib chiqadigan issiqxona ta'sirining ko'payishi bilan bog'liq.
Bu vaqtdagi harorat avvalgi paytlarga qaraganda ancha yumshoqroq. Buning sababi shundaki, bu muzlararo yoshdir. Haroratning o'rtacha darajasi o'sish yoki taxminan 4 dan 9 darajagacha bo'lgan. Sayyoramizning isishi bir xil emas edi, chunki ba'zi mintaqalarda u ko'proq o'sishni, boshqalarda esa bir xil pasayishni boshdan kechirdi. Kattaroq sovigan erlar janubda joylashgan yerlardir.
Ular har doim cho'l iqlimi bo'lgan boshqa mintaqalarda yog'ingarchilik rejimi kuchayishni boshladi.