6-Mavzu. Standartlashtirish va mahsulot sifati

6.5. Mahsulot sifatini boshqarishda standartlashtirishning ahamiyati.
Standartlashtirish - mahsulot sifatini yaxshilashda davlat tashkiliy-texnikaviy
siyosatini amalga oshirish imkonini beradi va mamlakat iqtisodini boshqarishning barcha
sohalarida hamda mahsulot hayot tsiklining barcha bosqichlarida sifatni boshqarishning
ilmiy-uslubiy birligini ta’minlaydi.
Tarmoqlararo sifatni boshqarish hayot tsiklining barcha bosqichlari va boshqaruv
funktsiyalari bo’yicha ishlab chiqilgan davlat standartlari asosida amalga oshiriladi. Bu
standartlarda xalq ho’jaligining barcha tarmoqlari faoliyatida mahsulot sifatini boshqarish
bo’yicha umumiy reglamentatsiya beriladi: sifat bo’yicha terminlar, tushunchalar, sifatni
baholash, sanoat mahsulotini attestatsiyadan o’tkazish, sifatni boshqarishning komples
sistemasini yaratish va boshqalar.
Tarmoq ichida sifatni boshqarish davlat standartlari va texnikaviy shartlarga,
shuningdek tarmoq xususiyatlarini e’tiborga olgan holda ishlab chiqarish tarmog’i
korxonalari va tashkilotlari faoliyatining uzviyligini ta’minlash maqsadida standartlarni
chegaralash yoki ularni rivojlantirishga asoslanadi.
Korxona yoki firmada standartlashtirish ishlab chiqarishning o’ziga xos
tomonlarini: mahsulot turini, seriyalilikni, texnologik jarayonning o’ziga xos tomonlarini
e’tiborga olishi kerak. Korxonada standartlashtirish mahsulot sifatini boshqarishda
tarmoq hamda tarmoqlararo sifatni boshqarish bilan uzviyligini ta’minlaydi.
Mahsulot hayot tsiklining barcha bosqichlarida sifatni boshqarishni amalga
oshirish uchun sifatni boshqarish sistemasining tashkiliy, texnikaviy hamda usludiy asosi
bo’lib xizmat qiladigan standartlar va texnik shartlar komplesi zarur.
Tadqiqot o’tkazish va loyihalashtirish bosqichida standartlashtirish yordamida
quyidagilar amalga oshiriladi:
mahsulotning, shuningdek, xom ashyo, yarim fabrikatlarning sifat
tavsiflarini kompleks standartlash asosida tayyor mahsulotning sifatiga nisbatan shartlari
o’rnatiladi;
91
mahsulotning ishlatilish maqsadlari va shartlariga bog’liq holda mahsulot
sifatining yagona ko’rsatkichlari sistemasi aniqlanadi;
optimal sifatni ta’minlash uchun me’yorlar, shartlar va mahsulotni
loyihalash usullari ishlab chiqiladi;
ishlab chiqarish jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalashtirish, fan-texnika
taraqqiyotini jadallashtirish, mahsulot ishlab chiqarishda mehnat unumdorligini oshirish,
iste’mol va ta’mirlashning samaradorligi, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirishning muhim
sharti sifatida unifikatsiyalashtirish darajasini oshirish ta’minlanadi.
Konstruktorlik hujjatlashtirishning yagona sistemasi (ESTD), ishlab chiqarishni
texnologik tayyorlashning yagona sistemasi va boshqalar.
Standartlashtirishni tadbiq etish texnologiyani ishlab chiqish jarayonini yaxshilash
va jadallashtirish, ishlab chiqarishning texnikaviy va tashkiliy darajasini oshirishga
imkon beradi va sifatning muqimligini ta’minlaydi.
Mahsulot ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish bosqichida davlat standartlari mahsulot
ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirish, ishlab chiqarishni tayyorlash, fan-texnika
yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish, ishlab chiqaruvchilar bilan buyurtmachilar
o’rtasida uzviy aloqa orqali yangi, yuqori sifatli mahsulotlarni yaratish va o’zlashtirishga
qaratilgan.
Standartlashtirish sistemasi yangi mahsulotga yuqori sifatli loyiha hujjatlashtirish
ishlarini, korxonaning berilgan sifat ko’rsatkichlari bo’yicha mahsulot ishlab chiqarishga
tayyor bo’lishi hamda o’z vaqtida mahsulotni ishlab chiqarishdan olib tashlashini taqozo
qiladi.
Muomala va sotish bosqichida standartlashtirish mahsulotni o’rash-joylash, joydanjoyga tashish, omborxonalarda saqlash ishlarining yaxshi yo’lga qo’yilishiga shartlarni
o’rnatilishiga qaratilgan.
Iste’mol va ekspluatatsiya bosqichida standartlashtirish mahsulotni ishlatishga,
ta’mirlashga (shu jumladan kafolatli) nisbatan yagona shartlarni o’rnatadi, ekspluatatsiya
bosqichida mahsulotning sifati to’g’risidagi ma’lumotlarni to’playdi va tahlil qiladi,
ta’mirlash va xizmat ko’rsatishni yaxshilaydi, mahsulotni ekspluatatsiya qilish
xarakatlarini qisqartirib, undan foydalanish samaradorligining ortishiga imkon beradi.
Sanoat mahsulotini attestatsiyadan o’tkazishda standartlar sistemasi zarur va uni
ob’ektiv baholash uchun zarur bo’lgan sifat ko’rsatkichlari ro’yxatini va o’tkazilish
tartibini o’rnatadi.
Mahsulot sifati muammosining hal etilishi metrologik ta’minlanish darajasiga
bog’liq. Mamlakatimiz bo’ylab o’lchamlarning yagona va ishonchli bo’lishini ta’minlash
uchun rivojlangan etalon bazasi yaratilgan, o’lchamlar yagonaligini ta’minlovchi
standartlar sistemasi ishlab chiqilgan.
Standartlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy bosqichining o’ziga xos tomoni
alohida standartlarni ishlab chiqishdan kompleks standartlashtirish dasturiga o’tishdir.
Mahsulot sifatini oshirish. Standartlashtirish ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning
tipi va tiporazmerlari nomenklaturasini tartibga soladi. Seriyali va ommaviy ishlab
chiqarishda odatda, konstruktsiyasi, sifat ko’rsatkichlari, razmeri standartlashtirilgan
mahsulotlarnigina ishlab chiqarishni tashkil etadi. Mahsulotga nisbatan standartlarning
bekor qilinishi uni ishlab chiqarishdan olib tashlanganligini bildiradi.
Kompleks standartlashtirish usuli agregatlashtirish printsipini keng qo’llashga
imkon beradi, xom ashyoga, materiallarga, komplektlovchi buyumlarga, texnologik
jarayonga, dastgohlarga, o’lchov asboblariga va boshqa mahsulot sifatini ta’minlovchi
ob’ektlarga nisbatan o’zaro bog’langan shartlarni qo’yadi.
92
Standartlashtirish natijasida mahsulotlar nomenklaturasining qisqarishi
ixtisoslashtirishning rivojlanishiga, korxonalarning tarmoqlar hamda tarmoqlararo
kooperatsiyalashuvning chuqurlashuviga imkon beradi.
Ishlab chiqarishda iqtisod qilishni oshirish.
Unifikatsiyalangan va standartlashtirilgan agregatlar va mashinalar elementlarini
qo’llash mehnat unumdorligini va ularni loyihalashtirish sifatini oshiradi. Bunda
loyihalashtirish ishlariga ketadigan xarajatlar qisqaradi. Ishlab chiqarishni texnologik
tayyorlashning yagona sistemasini joriy etilganda standart instrument va asboblardan
foydalanish hisobiga ishlab chiqarishni tayyorlash muddati qisqarib, xarajatlar kamayadi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, standartlashtirish mahsulot sifatini oshirishda
yagona davlat tashkiliy texnikaviy siyosatini amalga oshirish imkonini beradi va
mamlakatimiz iqtisodini boshqarishning ilmiy-uslubiy birligini ta’minlaydi. Korxona
miqyosida standartlashtirish sifatni boshqarishda tarmoq hamda tarmoqlararo
standartlashtirish bilan uzviy bog’liqlikni ta’minlaydi.