6-mavzu. Valikli va zarbli harakatlanuvchi maydalagichlar

Valikli maydalagich qismlarida zo‘riqishni aniqlash
Valiklar o‘rtasida materiallarni maydalash uchun harakatlanadigan val podshipniklarida o‘rnatilgan prujinalar tashkil etadigan bosim zarur.
Talab etiladigan bosim kattaligi butun bir omillarga bog‘liq, ularni hisobga olish juda qiyin. Ushbu omillar qatoriga maydalanadigan materialning fizik xossasi tegishli, jumladan: qattiqligi, maydalash qarshiligi, maydalanish darajasi, egilish moduli va h.k. Ushbu bosim kattaligi tufayli prujinalar siqilishi ta’minlangan bo‘lishi kerak. Faqat quyidagi asosda ruxsat etiladigan taxminiy aniqlash bo‘lishi mumkin. Taxminan valiklar o‘rtasidagi jamlangan bosim (tiralgan zo‘riqish
– vertikal yo‘nalishda ta’sir qiluvchi kuchning gorizontal yo‘nalishda tarqaladigan bosimi) O dan R_{eng kat.} gacha o‘zgaradi, shunda o‘rtacha bosim quyidagiga teng bo‘ladi:


Ro‘rt. = O + Reng kat. / 2 = Reng kat./ 2 n, (32)
Ushbu bosim harakat qilanadigan maydon quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:


F = Bl m², (33)

bu yerda: B – valiklar eni, m;

l – material madalanishi maydonidagi yoy uzunligi, m;
l = Rα = Dα / 2 ,
bu yerda: R – valiklar radiusi, m; radianda ifodalangan.


α= 16⁰40´ (qattiq jinslar uchun) bo‘lganda, quyidagini olamiz:
l = R·0,29 = 0,145D m, (34)
α = 24⁰20´ (plastikli gil tuproq uchun) bo‘lganda, quyidagini olamiz:


l = 0,43·R = 0,215D m. (35)

Valiklar o‘rtasida bosim (tiralgan zo‘riqish – vertikal yo‘nalishda ta’sir qiluvchi kuchning gorizontal yo‘nalishda tarqaladigan bosimi), quyidagini tashkil etadi:

0. 
   P= σ F k = σ k B·(D α/2) n. (36)
   

(36) formulaga Dα/2 qiymatni (34) va (35) formulalardan qo‘ysak, quyidagini olamiz:

qattiq jinslar uchun


P= 0,145 σ k B D n, (37)

plastikli gil tuproq uchun

P= 0,215 σ k B D n, (38)

bu yerda: σ – siqishdagi mustahkamlik chegarasi, n/m²;

k – vallar enini ishlatilishi va materialning yumshash darajasini hisobga oluvchi koeffitsient; qattiq jinslar uchun
k=0,2–0,3 ga, har xil nam materiallar (gil tuproq) uchun
k=0,4–0,6 ga teng deb qabul qilinadi.
(37)va (38) formulalarga k qiymatni qo‘ysak, quyidagi olamiz:

R = 0,145 σ B D · 0,25 = 0,0362	σ B D n,	(39)
plastikli gil tuproq uchun
R = 0,215 σ B D ∙ 0,5 = 0,107	σ B D n,	(40)

qattiq jinslar uchun
bu yerda: B va D – m da, σ – n/m² da.

Ko‘pincha prujinani siqish kuchi valiklar uzunligi birligiga tegishli. Bu holatda

P= σ^´ B n, (41)

bu yerda: σ^´ – mustahkamlik chegarasi, n/m.

Qattiq jinslarni maydalashda σ^´ = (2÷4)·10⁶ n/m.
Plastikli nam gil tuproqni maydalashda:
tishli valeslar (juft–juft val) uchun σ = 3·10⁵ n/m;
tosh ajratadigan valeslar uchun σ^´ = 3·10⁵ n/m;
valeslar bilan tamomila mayda maydalash uchun σ^´ = (3÷4)·10⁵ n/m.

2.