6-Мавзу. Вазифаларни таҳлил қилиш. Мулоқот ойнаси ва дизайни. Гуруҳ
Download 0.56 Mb. Pdf ko'rish
|
6-мавзу
|
6-Мавзу.Вазифаларни таҳлил қилиш. Мулоқот ойнаси ва дизайни. Гуруҳ дастурлари, виртуал ва кенгайтирилган гиперматн ва мультимедиани қўллаш Гиперматн таркибий қисмларга бўлинган ташкилий материалнинг чизиқсиз тармоқ шаклига эга, уларнинг ҳар бири учун бошқа турдаги қисмларга ўтиш маълум бир боғланиш турлари бўйича кўрсатилган. Алоқаларни ўрнатишда ҳар хил асосларга (калитларга) ишониш мумкин, аммо ҳар ҳолда, биз боғланган бўлакларнинг семантик, семантик яқинлиги ҳақида гапирамиз. Ушбу ҳаволалардан сўнг сиз исталган тартибда материални ўқишингиз ёки ўзлаштиришингиз мумкин. Матн ўз изолациясини йықотади, тубдан очилади, унга янги парчалар киритилиши мумкин, уларда мавжуд бўлаклари билан алоқаси кўрсатилган. Матннинг тузилиши йўқ қилинмайди ва умуман, гипертекстда аниқ берилган тузилишга эга эмас. Шундай қилиб, гиперматн - бу структурасиз эркин ўсиб борувчи билимларни тақдим этишнинг янги технологиясидир. Шундай қилиб, у маълумотни тақдим этишнинг бошқа моделларидан фарқ қилади. Гиперматн деганда тармоқни ташкил этувчи йўналтирилган семантик боғланишлар билан ўзаро алоқадор ахборот объектлари (мақолалар) тизими тушунилади. Ҳар бир объект экраннинг маълумот панели билан боғлиқ бўлиб, унда фойдаланувчи ҳаволалардан бирини ассотсиатив равишда танлаши мумкин. Объектлар матнли бўлиши шарт эмас, улар график, мусиқий, анимациия, аудо ва видео жиҳозлардан фойдаланиши мумкин. Гиперматнни қайта ишлаш анъанавий маълумотлардан сифат жиҳатидан фарқ қиладиган маълумотларни ўзлаштириш учун янги имкониятларни очди. Тегишли қидирув тугмачаси орқали маълумот қидиришнинг ўрнига, гипертекстия технологияси бир маълумот объектидан иккинчисига уларнинг семантик, семантик мувофиқлигини ҳисобга олган ҳолда ўтишни ўз ичига олади. Гиперматн технологиясида расмий инферация қоидаларига мувофиқ маълумотларни қайта ишлаш гиперматнли тармоқ бўйлаб ҳаракатланиш йўлини жойлашга мос келади. Гиперматн технологияси маълумотни одамга эмас, балки одам билан биргаликда, яъни одам билан биргаликда қайта ишлашга қаратилган. муаллифлик ҳуқуқига айланади. Уни ишлатиш қулайлиги фойдаланувчининг ўзи унинг шахсий қобилиятлари, билимлари, малакаси ва тайёргарлигини ҳисобга олган ҳолда материални ўрганиш ёки яратишга ёндашувни ўзи белгилашига асосланади. Гипертекст нафақат маълумотни, балки уни самарали излаш учун аппаратни ҳам ўз ичига олади. Ахборотни расмийлаштириш чуқурлиги нуқтаи назаридан, гиперматнли технология ҳужжатли ва фактографик ахборот тизимлари ўртасида оралиқ позицияни эгаллайди. Структуравий равишда, гиперматн маълумот материаллари, гиперматнли , асосий мавзулар рўйхати ва алифбо тартибидаги луғатдан иборат. Ахборот берувчи материаллар мақола номи ва матнидан иборат бўлган информатсион мақолаларга бўлинади. Сарлавҳада тасвирланган объект мавзуси ёки номи мавжуд. Ахборотли мақола анъанавий таърифлар ва тушунчаларни ўз ичига олади, битта панелни эгаллаши керак ва фойдаланувчига уни диққат билан ўқиш ёки маъносига яқин бўлган бошқа мақолаларга ўтиш кераклигини тушуниш учун осонгина кўриниши керак. Ахборотга киритилган мақолага тушунтиришлар, мисоллар, ҳужжатлар, реал дунё объектлари қўшилиши мумкин. Бошқа янгиликлар мақолаларига ҳавола қилиш учун калит сўзлар бир-биридан ажралиб туриши керак (таъкидлаш, таъкидлаш, турли шрифт ва бошқалар). Гиперматнли тезаурус - бу дескриптор маълумотларини қидириш тилининг лексик бирликлари ўртасидаги семантик алоқаларни акс эттирувчи ва сўзларни семантик таркиб бўйича излаш учун мўлжалланган автоматлаштирилган луғат. "Тезаурус" атамаси 13-асрда пайдо бўлган. энтсиклопедия номи учун Флорентсия Брунетто Мантиқ. Лотин тилидан бу атама хазина, захира, бойлик деб таржима қилинади. Гиперматнли тезаурус тезаурус ёзувларидан иборат. Тезаурус мақоласи тезаурус мақолаларининг сарлавҳаси ва сарлавҳалари рўйхатига эга бўлиб, бу ерда тезаурус мақолаларининг ўзаро алоқалари ва сарлавҳалари кўрсатилган. Тезаурус мақоласининг сарлавҳаси ахборот мақоласининг сарлавҳаси билан бир хил ва тавсифи ахборот мақоласида келтирилган объектнинг номи. Анъанавий дескритторнинг тезисидан фарқли ўлароқ, гиперматнли тезаурус нафақат оддий, балки мураккаб объектларнинг номларини ҳам ўз ичига олади. Тезаурус гиперматнли мақоланинг шаклланиши матнни индекслашни англатади. Тезаурус мақоласида акс эттирилган ҳаволаларнинг тўлиқлиги ва ушбу алоқаларни ўрнатишнинг аниқлиги пировардида ушбу гиперматнли мақола ҳақида гап кетганда қидиришнинг тўлиқлиги ва аниқлигини белгилайди. Қариндошлик ёки муносабатларнинг қуйидаги турлари мавжуд: тур-жинс, жинс-тур, объект-жараён, жараён-объект, бутун-қисм, қисман-бутун, сабаб-оқибат, эффект-сабаб ва бошқалар. Фойдаланувчи умумий муносабатлар турига оид ва умумий мавзулар бўйича умумий маълумотни такрорламасдан ўзига хос типга оид кўпроқ маълумот олади. Шундай қилиб, матнни индексатсия қилиш чуқурлиги умумий муносабатларга боғлиқ. Тегишли тезаурус мақолалар сарлавҳалари рўйхати фақат яқин оила аъзолари билан боғланадиган маҳаллий маълумотнома воситасидир. Гиперматнли тезаурус тармоқ сифатида тақдим этилиши мумкин, тугунлар объектнинг матнли тавсифларини (маълумотли мақолалар) ўз ичига олади, тармоқнинг чеккалари объектлар (мақолалар) ва ўзаро алоқа турларининг мавжудлигини кўрсатади. Гипертекстда қидириш аппарати одатий маълумот олиш тизимларида бўлгани каби тезаурус ва қидириш расмлари-ҳужжатлар мажмуасига бўлинмайди. Гиперматнда бутун қидирув аппаратлари гиперматнли тезаурус сифатида амалга оширилади. Мавзулар рўйхатида барча ёрдам мақолаларининг сарлавҳалари мавжуд бўлиб, унда жинсга оид маълумотлар, умуман тўлиқ маълумот ёъқ. Ушбу рўйхат фақат битта экран панелини эгаллаши мақсадга мувофиқдир. Алифбо ҳарфлари луғати алифбо тартибида жойлашган барча маълумотларга бағишланган мақолалар рўйхатини ўз ичига олади. Гиперматн бошқа мавзуларга ёки ҳужжатларга ҳаволалар кўринишида маълумот бериш учун ишлатилади. Қўлда ёзилган гипертекст узоқ вақтдан бери ишлатилган: бу маълумотномалар, энтсиклопедиялар, шунингдек ривожланган алоқалар тизимига эга луғатлар. Гиперматн технологияларини қўллаш соҳаси жуда кенг: бу нашриёт, кутубхона иши, ўқув тизимлари, ҳужжатларни ишлаб чиқиш, қонунлар, маълумотномалар, маълумотлар базалари, билимлар базаси ва бошқалар. Энг кенг тарқалган тизимлар: ҲйперCард, ҲйперСтудио, СуперCард, Маcинтош шахсий компютерлари учун АППЛЕ-дан ҚуиcкТиме, ИБМ учун Линкwай; маҳаллий - Флехис ИИ, гиперматнни шакллантириш ва қайта ишлашнинг автоматлаштирилган тизими (АСФОГ) ва бошқалар. Замонавий дастурий маҳсулотларнинг кўпчилигида барча ёрдам гиперматнли технологиялар ёрдамида тузилади. Сунъий интелект(СИ) – бу дастурий муҳитнинг шундай тизимики, унда инсон тафаккурининг компьютер жараёнига имитацияланган. Сунъий интелект атамаси 1956-йилда Станфорд университети(США) томонидан таклиф қилинган. Интелект – бу мақсадга эришишда зарур бўладиган фактлар ва методлар тўпламидан иборат. Мақсадга эришиш – бу фактларга зарурий қоидаларни қўллашдан иборат. Мисол.Факт 1. Ёнаётган плоита – иссиқ. Қоида 1. АГАР қўлни ёнаётган плитага теккизилса, У ҲОЛДА куйиш мумкин. Сунъий интелект тизими ривожланишининг қуйидаги босқичларини кўриб чиқишимиз мумкин: 1. ХХ асрнинг 70 йиллари масалаларни ечиш методларини излаш ва уларни универсал дастурларни қуришда фойдаланиш билан характерланади. 2. ХХ асрнинг 80 йиллари ахборотларни тасаввур қилишнинг умумий методларини излашга ва уларни махсус дастурларга қўллаш усулларини қидириш билан характерланади. 3. ХХ асрнинг 90 йиллари бир қанча фан сохалари бўйича махсус дастурларни яратиш учун катта хажмли юқори сифатли махсус билимларни қўлланиши билан характерланади. ХХ асрнинг 90-йиллари бошларида бутунлай янги концепция қабул қилинди. Интелектуал дастурни тузиш учун, изланиш фан сохасининг юқори ифатли махсус билимлари билан таъминлаш керак. Шунинг учун лойихалаштирилаётган СИ тизими юқори босқисдаги билимлари базасига эга бўлиши керак. Ҳозирги вақтда энг кўп тарқалган концепция бу эксперт тизимларини (ЭТ) лойихалаштиришдир. Таъриф. Маълум фан сохасидаги Сунъий интелект тизими эксперт деб аталади. ЭТ – бу аниқ фан сохасидаги мутахассисларнинг билимлари тўпловчи ва кам ихтисослашган фойдаланувчиларга консультация учун эмпирик тажрибасини тиражлаштирвчи(нусхаси ёзиш) мураккаб дастурлар комплекси. Download 0.56 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|