6-mavzu: VI-XI asrlarda slavyanlarning ijtimoiy tuzumi. (2 soat)
Download 262.68 Kb. Pdf ko'rish
|
6 mavzu bayoni (1)
|
6-mavzu: VI-XI asrlarda slavyanlarning ijtimoiy tuzumi. (2 soat). 1. Slavyanlarning guruhlarga bo‘linishi. 2. Harbiy va janubiy slavyanlarda davlatchilik munosabatlarining shakllanishi. Ulug‘ Moraviya davlati. 3. Slavyanlarda yozuvning ixtiro etilishi. 4. Slavyanlarning ijtimoiy hayoti. 5. Bolgariya, Polsha, Chexiya, Serbiya, Xorvatiya davlatlarining shakllanishi. Mavzuga oid tayan tushuncha va iboralar: Avarlar, «obrlar», slavyan, «Samo davlati», serb, knyaz, zlichan, «Shahar kattalari», obodrit, lyo’tich, feodal, vechelar, pomor, lujichanlar, silezlar, arxiyepiskop, zodagon, lex, Moraviya, «ulug Moraviya». O’qituvchi maqsadi: VI-VII asrlarda G’arbiy slavyan davlatining vujudga kelish shart-sharoitlarini aytish, Knyaz Samo davrida slavyanlar davlatidagi ichki ahvolga baxo berish, Ulug Moraviya ittifoqining tashqil topishini tushuntirish va oxir-oqibatda bu davlatning vengrlar tomonidan istilo qilinish sabablarini ochib berish. 1- asosiy savolning bayoni: Eng ilk g’arbiy slavyan davlati Bogemiya qabilalari ittifoqi bo`lib, bu ittifoq VII asrning O’rtalrida xukm so`rgan edi. Bu ittifoq slavyanlarning avarlarga qarshi olib borgan kurashi prosessida vujudga keldi. Avarlar turk irkiga mansub xalq bo`lib, Dunayga VI asrning ikkinchi yarmida keldilar. VI asrning oxirida- VII asrning boshlarida ular bir qancha slavyan qabilalarini o’zlariga buysundirib, bu qabilalarga xiroj soldilar va ko`p kishini qo’l qilib oldilar. Slavyanlar avarlar hukmronligiga qarshi qo’zgolon ko’tarib, ulardan ozod bo’ldilar va juda katta bir harbiy-qabilaviy ittifoq tuzdilar. Bu siyosiy ittifoqka Samo degan bir knyaz bosh bo’ldi. Samo frank savdogari bo`lib slavyanlar bilan savdo qilgan va ularning harbiy boshligi bo`lib qolgan. Slavyanlar VI-VII asrlardagi «Ko’chish»dan keyin G’arbiy Yevropada juda katta territoriyani ishgol qildilar. G’arbda – Yelba bo’ylab ketgan chegaradan, Sharqda Visla xavsasigacha, Shimolda Baltika dengizi kirgoqlaridan, janubda Dunaygacha bo`lgan territoriyada slavyanlarning g’arbiy tarmogi deb atalgan ko`p sonli slavyan qabilalari yashar edi. G’arbiy slavyanlar urugchilik tuzumining tushkunlik bosqichini boshidan kechirayotgan bo`lib, VII- IX asrlar ichida o’zlarining qabilaviy ittifoqlarini tuzdilar. G’arbiy slavyan davlatlarining vujudga kelishida ichki shart – sharoitlardan, ya’ni hukmron feodal yer egalari sinfining va shaxsan qaram bo`lgan dexqolar sinfining tashqil topishidan tashqari, slavyan qabilalarining qo’shni xalqlarga qarshi olib borgan qattiq kurashi ham ahamiyatga ega bo`lib, g’arbiy slavyan davlatlarining vujudga kelishini tezlashtirdi. Samo degan nomning o’zagi slavyancha bo`lganligining o’zi (Samoslav), Samoning ma’jo’ziy, ya’ni xristianlikdan oldingi tarzdagi turmush - maishati va uning avarlargagina emas balki franklarga ham qarshi urush olib borgani Samoning slavyan bo`lganligidan dalolat beradi. Shunday qilib Samo 35 yil hukmronlik qildi. Samo o’lgandan keyin qabilalar ittifoqi tarkalib ketdi. G’arbiy slavyanlarning ittifoqlari ichida mustaxkamrogi Ulug Moraviya ittifoqi edi. U ham bulajak chexiya territoriyasida vujudga kelib, butun bir asr xukm surdi. Bu ittifoqka Moymir ismli bir knyaz (818 – 846) asos solgan bo`lib, undan keyin Rostislav (846 – 870) va Svyatopolk (870 – 894) degan knyazlar idora qildi. Bu knyazlarning hammasi ham nemis feodallariga qarshi qattiq kurash olib bordi. Krill va Mefodiy Solun shaxridan chiqkan greklar bo`lib, slavyan tilini yaxshi bilar edilar. Krill bilan Mefodiy Moraviyaga 863 yilda kelib, muvaffaqiyat qozondi. Katolik nemis ruxoniylari ularning ishiga har qanday yullar bilan tuskinlik qilishga o`rindi, buning uchun papaga ular ustidan shikoyat qildilar. 870 yilda Rostislav o’z jiyani Svyatopolk nemislarning yordami bilan taxtdan tushirdi. Biroq, oradan ko`p vaqt utmay, nemislar Svyatopolkdan ham kutulishga qaror qildilar. Oxir oqibatda Germaniya qiro’li (Lyudovik Nemis) yon berdi va 874 yilda Svyatopolk bilan bitim to’zib uni Moraviya knyazi deb nom oldi. Keyinchalik Svyatopolk Moraviya davlatining chegaralarini ancha kengaytirishga, Laba, Oder bo’ylarida, Karpat yetaklarida yashovchi slavyanlarni busundirishga muvaffak bo’ldi. Biroq, har xolda u nemis feodallariga bir muncha yon berishga majbur bo’ldi. Bu yon berishdan biri Mefodiyning faoliyatiga zarar yetkazib, katolik cherkovining faoliyatiga erkinlik berildi. Mefodiy o’lgandan keyin (885 y) uning shog`irdlari Moraviyadan butunlay xaydab chiqarildi. Lekin Ulug Moraviya davlatining haloq bo`lishiga asosan IX asrning oxirida O’rta Dunayda vengrlarning paydo bo`lishi sabab bo’ldi, ular 906 yilda Moraviya davlatini g`oyat darajada harob qildilar. Moraviyaning vengrlar tomonidan vayron va harob qilinishi Moraviya ittifoqining parchalanib ketishiga sabab bo’ldi. Nazorat topshiriqlar: 1. Knyaz Samo davrida slavyanlarning ijtiomiy hayotini ochib bering. 2. Ulug Moraviya ittifoqini tashqil topishi. 3. Slavyan davlatlari qaysi asrlarda vujudga keldi. 2-asosiy savolning bayoni: X asrning boshlarida Ulug Moraviya davlatining bir qismidan Chexiya knyazligi vujudga keldi. Chex knyazlari IX asrda ham bor edi, u vaqtda ular hali Moraviya knyazlariga qaram edilar. Chunonchi, knyaz Borivoy (874-879), uning xotini Knyagina Lyudmila yepiskop Mefodiydan xristianlikni qabul qilganlar orasida tilga olinadi.IX asrning oxirlarida Chexiyada bir qancha vaqtgacha ikkita qabilaviy ittifoq: Shimoliy-g’arbda markazi Praga Shahari bo`lgan asl chexlar ittifoqi va janubi-sharqda markazi Libisa Shahari bo`lgan zlichanlar ittifoqi xukm surib keldi. Chexiyaning Shimoliy-g’arbiy qabilalar ittifoqi engib chiqdi. Pshemisl xonadoniga mansub bo`lgan knyazlar X-XI asrlar davomida urug zodagonlariga, ya’ni lexlarga qarshi qattiq kurash olib borishga majbur bo’ldilar. Lexlarga qarshi olib borilgan bu kurash knyazlar – Boleslav I Daxshatli (936 – 937) va Boleslav II (967 – 999) zamonida ayniqsa keskin tus oldi. Bu kurash natijasida zlichan qabilalari ittifoqiga boshchilik qilgan Slavnikovichlarning butun bir avlodi – lexlar kirib tashlandi. Chexiya qiro’llikka aylandi, biroq imperiya sistemasida qolaverdi. Bu vaqtda yeski lex zodagonlarning ko’chi butunlay sindirilgan edi. Ularning o`rnini xizmat axli bo`lgan yerdor yangi zodagonlar oldi. Bular qiro’l hokimiyati bilan mustaxkam aloqada bo`lib, bu vaqtda anchagina feodallashib qolgan edilar. G’arbiy Yevropaning markazida joylashgan. O’rta asr Chexiya davlati so`nggi yo’z yilliklarda juda tez rivojlandi. Biroq chex xalqi usib, o’lgaygan sari uning germanlar ta’siri bilan kelisha olmasligi mukarrar ravishda nomoyon bo`lgan edi. Bu ziddiyat negizida Chexiyaning Germaniyada siyosiy qaramligi yotar edi. Chexiya davlati bilan bir vaqtda yana bitta g’arbiy slavyan davlati –Polsha tashqil topdi. Bu davlat dastlab Visla daryosi xavzasida yashovchi bir nechta qabilaning, ya’ni polyaklar (yangi davlat shularning nomi bilan ataldi) , slezanlar (yoki silezlar), kuyavlar, mazurlar (yoki mozovshanlar) va boshqalarning ittifoqidan iborat bo’ldi. Polshaning birinchi knyazi Pyastlar xonadoniga mansub bo`lgan Meshko (Mechislav) bo’ldi. 966 yilda Meshko o’z drujinasi bilan birlikda xristianlikni qabul qildi. Polsha, shunday qilib, katoliklar mamlakati bo`lib qoldi. Meshkoning ugli va vorisi Boleslav I Botir (992-1025) juda kuchli knyaz bo`lib, uning juda ko`p (20 ming kishiga yaqin) drujinasi bor edi. Boleslav davrida Krakov Shahari bilan birga Malaya Polsha, shuningdek, butun Sileziya Polsha davlati sostaviga kirdi. Boleslav slavyanlarni – pomorlarni (Baltika dengizi kirgoqlarida yashagan slavyanlarni), polab slavyanlarining (lujichanlarning) bir qismini buysundirdi va Cherven Shaharlarini (xozirgi G’arbiy Ukrainada) bosib oldi. Shunday bo`lishiga qaramay, Polsha davlati kattagina territoriyani o’z ichiga olar edi. Dastlabki Polsha ittifoqiga kirgan ko`pdan – ko`p qabilalar bora-bora qo`shilib, yagona polyak xalqalarga aylandi. Polsha davlati butun O’rta asr davomida Germaniya imperiyasi bilan xech qanday vassallik munosabatida bo’lmay, mustaqil dalat bo`lib yashab keldi. Nazorat topshiriqlari: 1. Chexiya va Pol’sha davlatining tashqil topish shart-sharoitlarini tushuntirib bering. 2. Chexiya va Polsha davlatining ijtimoiy hayotiga baxo bering. 3. Chexiya davlati bilan Germaniya O’rtasidagi munogsabatlarini shuntirib bering. 3-asosiy savolning bayoni: X-XI asrlar davomida g’arbiy slavyanlar – polab slavyanlari va Baltika bo’yi slavyanlari ham davlat tuzish yulida harakat qildilar. Lekin bu harakatlar xech qanday mustaxkam davlat birlashmalarini vuudga keltira olmadi. Bunga nemislar agressiyasi halal berdi, bu qabilalar eng oddiy harbiy-qabilaviy ittifoqlar bosqichida to`rgan vaqtda nemislar agressiyasiga duchor bo’ldilar. Davlat tuzish yulidagi harakatlardan pomor slavyanlarining siyosiy ittifoqini ko’rsatib o`tish kerak. Pomor slavyanlari nemislarga, daniyaliklarga, skandinaviyaliklarga qarshi qattiq kurash olib bordilar. Mana shu asosda X asrda sharqiy pomorlarda mustaxkam knyaz hokimiyati ayniqsa rivoj topdi. Bir nemis xronikasida aytilishcha, sharqiy pomorlarning bosh knyazida 40 ming kishidan iborat kushin bo`lgan. Sharqiy Pomoreda Qolobreg, Belgrad (yoki Belgrad), Gdansk degan kattagina savdo Shaharlari bo`lib, bu Shaharlar kal’a ham edi. XI asrda sharqiy pomorlar Polshaga buysunib, XIII asrning O’rtalarigacha Polshaning qo’l ostida bo’ldilar. G’arbiy Pomorlar X-XI asrlrda Shahar federasiyasi tipida ittifoq tuzdilar. Bu ittifoqka Volin, Shchesin, Kamen va boshqa Shaharlar kirdi. Bu Shaharlarda hokimiyat Shahar aristoqratiyasi qo’lida – mahalliy savdogarlrga, yer egalari va qisman qo’ldorlardan iborat bo`lgan «Shahar kattlari» qo’lida bo`lib, bular mahalliy knyazlarni ham nazorat qilib turardilar, bu knyazliklar faqat harbiy ro’l uynar edilar. G’arbiy Pomore Shaharlarining siyosiy tuzumi ba’zi jixatdan Shimoliy rus Shaharlarining Novgorod va Pskovning tuzumiga uxshar edi. Polab slavyanlaridagi qiro’lliklar ichida eng kuchligi Vend qiro’lligi edi. Bu qiro’lliklarning asosi Yelba quyi oqimining ung kirgogida yashovchi obodridlar ittifoqi tashqil yetar edi. X asrdayoq kuchli obodrid knyazlari Mstivoy, Mstislav va boshqalar dong chiqargan edi, bu knyazlar nemis xronikalarida slavyan qiro’llari (reges slavorum) deb ataladi. XI asrda obodrid knyazlarining Goshalk (1030-1066), Krutoy (1066-1093) va Goshalkning ugli qiro’l Genrixdan (1093- 1125) iborat butun bir dinastiyasi vujudga keldi. Genrix Goshalkovich rasmiy suratda vendlar (ya’ni vened slavyanlari) qiro’li deb yuritilar edi. Unga obodridlardan tashqari, lyo’tichlarning ham xiyla qismi buysunar edi. Obodrid knyazlari vityazlardan to’zilgan o’z drujinalriga suyanib turib, urug zodagonlariga qarshi kurash olib bordi. O’z hokimiyatini kuchaytirish uchun ular nemis feodallari bilan ittifoq tuzdilar. Goshalk xuddi shu maqsadni ko’zlab qiro’lliklar marosimi asosida xristianlikni qabul qildi. Biroq xristianlik mamlakatda jiddiy qarshilikka uchradi. Knyaz Krutoy yeski «majusiyar guruhi» ga suyanib turib, Goshalkni agdardi. Goshalkning ugli Genrix ham, Krutoyning o`rnini egallab, otasining Germaniya bilan yaqinlashuviga va xristianlashuviga qaratilgan siyosatini davom yettirdi. Biroq nemislar bilan, jumladan nemislarning katolik cherkovi bilan yaqinlashuv vend qiro’lliklariga o’z mustaqilliklarini saqlab qolishda yordam bermadi. XII asrda, nemislarning «sharqka tazyiki» yana boshlanishi bilan obodritlarning yerlari birinchi navbatda istilo qilinib, nemis feodallari asorati ostiga tushib qoldi. Quyida, Vizantiya tarixi gapirilgan vaqtda, janubiy slavyan mamlakatlari tarixi bilan, xususan Bolgariya tarixi bilan tanishamiz, Bolgariya Yevropadagi eng qadimgi slavyan davlatlaridan biri bo`lib, VII asrning ikkinchi yarmidayoq to’zilgan edi. Shu narsani unutmasligimiz kerakki, shu VII-IX asrlarda Sharqiy Yevropada ham slavyan davlatlari tashqil topdi, bu davlatlar keyingi vaqtda vujudga kelgan qadimgi ulug Kiyev rus davlatining bevosita o`tmishdoshi edi. Nazorat topshiriqlari: 1. Polab va Baltika bo’yi slavyanlarining davlat tuzish yulidagi o`rinishlariga baxo bering. 2. Pomorlarda knyaz hokimiyati qachon vujudga keldi? 3. Yevropada Bolgariya davlati qachon tuzildi? 3-asosiy savol: Kiеv Rusi. 1X asrning O’rtalarida vujudga kelgan qadimgi Rus davlati poytaxti Kiyev shaxri bo`lgan. Slavyan qabilalari feodal jamiyatiga urugchilik jamoasining yemirilishi natijasida utdilar. Kiyev Rusining iqtisodiy va madaniy taraqqiyotida Vizantiyaning ro’li nihoyatda katta bo`lgan. Rus yerlarida X1 asr oxiri-XII asr boshlarida feodalizm o’zil-kesil o’rnatildi. Mamlakatda bolangan iqtisodiy taraqqiyot, uning turli qismlarida yirik yer egalari, knyaz va boyarlarning kuchayishiga olib keldi. Kiyevdan uzoqdagi va endilikda yetarlicha rivojlangan Novgorod, Polosk, Smolensk, rostov, Suzdal, Ryazan kabi yirik Shaharlar o’z viloyatlarining mustaqil markazlari bo`lishga intilishar edi. Vladimir Monomax va uning ugli Mstislavning qipchoqlarga qarshi harbiy yurishlari, ularning xavfini vaqtinchalik bo`lsada bartaraf yetdi va markaziy harbiy birlikka birmuncha zaruriyat bo’lmay qoldi. Yirik Shaharlarning boyarlari bundan foydalanib, Kiyevga qaram bo`lmagan mustaqil knyazliklar barpo qilishga kumaklashib, ayrim knyazlarni o’zlariga xukmdorlikka taklif qila boshladilar. Knyazlarning 1097 yili Lyubechda bo`lgan sezdi: «har kim o’z yurtiga ega bulsin» deb qaror chiqardi. Bu etsa feodal tarqoqligi boshlanishini tantanali ravishda ye’lon qilinishi edi. Solnomachi 1132 yili «butun Rus yeri bo’linib ketdi» deb yezgan edi. Rusda feodal tarqoqlik davri boshlandi. Kiyev Rusi buyuk knyazlari hokimiyatining zaiflashuviga janubiy viloyatlardagi tushkunlik ham sabab bo’ldi. Kiyev va uning atrofidagi yerlarga turli knyazliklarning taxdtdi, shuningdek kuchmanchi poloveslar hujumlari tuxtovsiz davom yetardi. Natijada XP asrdan boshlab ko`plab dehqonlar va Shahar axolisi tinchroq joylarni axtarib, janubi-g’arbiy va ayniqsa Shimoli-sharqiy, Volga-Oqa daryolari xavzasiga ko’cha boshladi. Yangi yerlarda tez orada Shahar va qishloqlar barpo yetilib, ulardagi axoli soni ko`payib bordi. Kiyev Rusidan mustaqil knyazliklar: Chernigov, Polosk, Pereyaslav, Galisk, Volinsk, Smolensk, Ryazan, Rostov-Suzdal, Novgorod yeri, Kiyev knyazligi va bir qator mayda knyazliklar tashqil topdi. Har bir knyazlik butunlay mustaqil bo`lib, o’zining ichki tartiblarinigina emas, balki tashqi sietsat olib borishi, urush va tinchlik muammolarini hal yetish huquqlariga ham ega edi. 1. Janubiy slavyanlar: Bolgar, Serb va Хorvat qiro’lliklari Download 262.68 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|