6-tema. Uzaq múddetli aktivler esabi reje

6.3. Tiykarǵı qurallardıń tozıwı, qayta bahalanıwı hám remontınıń esabı.
Tiykarǵı qurallardı buxgalteriya esabında esapqa alıw ushın tómendegi schyotlar ashılǵan:
0110-«Jer»;
0111-«Jerdi abadanlastırıw»;
0112-«Finanslıq lizing shártnaması boyınsha alınǵan tiykarǵı qurallardı ózlestiriw»;
0120-«Binalar, qurılmalar hám uzatıwshı privorlar»;
0130-«Mashina hám jihozlar»;
0140-«Mebel hám ofis jihozlari»;
0150-«Kompyuter jihozlari hám esaplaw texnikası»;
0160-«Transport quralları»;
0170-«Jumıs haywanları hám ónimdar haywanlar»;
0180-«Kóp jıllıq eginler»;
0190-«Basqa tiykarǵı qurallar»;
0199-«Konservaсiya qılınǵan tiykarǵı qurallar».
Usı schyotlar aktiv bolıp, olardıń debet tárepindegi saldo kárxanada bar tiykarǵı qurallardıń dáslepki qunın sáwlelendiredi. Tiykarǵı qural ob’ektleriniń kóbeyiwi schyotlardıń debet tárepinde, kemeyiwi bolsa kredit tárepinde sáwlelendiriledi.
Tiykarǵı qurallardıń kiris qılınıwı tómendegi kórinislerde boladı:
- kárxana tárepinen jaratılıwı;
- basqa kárxanalardan satıp alıw;
- teginge alıw;
- tiykarǵı qurallardı mákemeler tárepinen kárxananıń ustav kapitalına olardıń úlesi tárizinde yamasa aksiyalardıń haqın tólew esabına kiritiw.
Tiykarǵı qurallar kárxanaǵa qabıl qılınıp atırǵanda arnawlı dúzilgen komissiya tárepinen tiykarǵı qurallardı qabıl qılıw-tapsırıw dálalatnamasın dúziw menen rásmiylestiriledi. Usı dálalatnamada tiykarǵı qurallardıń dáslepki bahası, tozıw summası, qabıl qılınıp atırǵan quraldıń qısqasha minezlemesi, komissiya aǵzalarınıń ismi-sháripi, materiallıq juwapker shaxs tárepinen qabıl qılınıwı kórsetiledi. Bunda usı dálalatnamaǵa táriyiplewshi texnik hám basqa hújjetler qosımsha qılınadı, dálalatnama bolsa kárxana basshısı tárepinen tastıyıqlanadı.
Tiykarǵı qurallardı qabıl qılıw-tapsırıw dálalatnaması tastıyıqlanǵannan soń kárxana buxgalteriyasına beriledi, usı dálalatnama tiykarında hár bir ob’ektke inventar beti ashıladı.
Tiyisli shártnamalar tiykarında kárxana qanigeleri hám shetten tartılǵan qánigeler kúshi menen payda etilgen tiykarǵı qurallar ob’ektleri 0810-«Tamamlanbaǵan qurılıs» schyotınıń krediti menen korrespondensiyada 0110-0190-schyotlar debeti boyınsha haqıyqıy ózine túser bahasına qarap tiykarǵı qurallar sıpatında kiris qılınadı.
Kárxananıń óz kúshi menen qurılǵan tiykarǵı qurallar ob’ektleriniń balans qunına ósip barıwshı juwmaq penen barlıq tikkeley qárejetler: material, isshi kúshi hám basqa qárejetler, sonday-aq, qurılıs proсessine tikkeley tiyisli bolǵan qosımsha qárejetler kiritiledi.
Ósip barıwshı juwmaq penen esaplanǵan qárejetler qurılıs dawamında 0810-«Tamamlanbaǵan qurılıs» schyotında sáwlelendiriledi. Qurılıs tamamlanǵanına qadar bina 0120-«Binalar, qurılmalar hám uzatıwshı privorlar» schyotında esapqa alınbaydı, sebebi ol ele paydalanıwǵa tapsırılmaǵan. Qurılıs tamamlanǵannan keyin hám paydalanıwǵa tapsırılǵanında 0810-schyotda jámlengen barlıq qárejetler summası 0120-«Binalar, qurılmalar hám uzatıwshı privorlar» schyotına ótkiziledi hámde keyingi aydan baslap onnan amortizaсiya esaplanıwı lazım.
Amortizaсiyalanıwshı qun turaqlı ráwishte tiykarǵı quraldı paydalı isletiwdiń pútkil dáwirine bólistiriledi. Amortizaсiya hár qıylı usıllardı qollaw jolı menen ámelge asırıladı: