7- мавзу. Ишлаб чиқариш харажатлари (2 соат)

7- мавзу. Ишлаб чиқариш харажатлари (2 соат)

8.1. Ишлаб чиқариш харажатларини таснифлаш

8.2.Корхона ишлаб чиқариш харажатлари турлари
8.3.Йиллик ишлаб чиқариш ҳаражатлари ва маҳсулот таннархи
8.4. Иқтисодий элементлар ва калькуляция бандлари бўйича харажатлар
8.5.Участка, цех, ишлаб чиқариш, завод маҳсулотининг таннархи.
8.6.Саноат маҳсулотларининг таннархини пасайтиришнинг манбалари ва
омиллари.


1. Ишлаб чиқариш харажатларини таснифлаш
Хар бир корхона махсулот ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ харажатларни амалга оширади. Махсулот ишлаб чиқариш жараёнида сарф килинган моддий ресурслар (асосий воситалар эскириши, хомашё ва материаллар, ёнилғи-мойлаш материаллари, эхтиёт қисмлар ва бошқалар) ва жонли мехнат сарфи ишлаб чиқариш харажатларини ташкил этади.
Ишлаб чиқариш харажатлари корхонага махсулот ишлаб чиқариш қанчага тушишини кўрсатади, яъни махсулотнинг ишлаб чиқариш таннархини ташкил қилади.
Корхонанинг ишлаб чиқариш, сотиш ва бошқа фаолияти натижасида юзага келадиган харажатларини куйидагича туркумлаш мумкин:
1. Ишлаб чиқариш жараёнидаги иштирокига кўра:
- ишлаб чиқариш харажатлари;
- ноишлаб чиқариш харажатлари.
2. Ишлаб чиқариш ресурсларининг манбаига кўра:
- ички харажатлар;
- ташки харажатлар.
3. Махсулот ишлаб чиқариш хажмининг ўзгаришига нисбатан:
- доимий харажатлар;
- ўзгарувчан харажатлар.
4. Махсулот таннархига олиб борилиши жихатидан:
- бевосита харажатлар;
- билвосита харажатлар.
5. Корхонанинг умумий ишлаб чиқариш, молиявий ва бошқа фаолияти натижасида юзага келадиган:
- махсулот таннархига киритиладиган харажатлар;
- давр харажатлари;
- молиявий фаолият бўйича харажатлар;
- фавкулодда зарарлар.
Ишлаб чиқариш харажатлари бевосита ишлаб чиқариш жараёни амалга ошириш билан боғлиқ куйидаги харажатлардан ташкил топади:
- бевосита моддий харажатлари;
- бевосита мехнатга хақ тўлаш харажатлари;
- ишлаб чиқаришга тааллукли устама харажатлар.
Бевосита махсулот ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ бўлмаган харажат турлари ноишлаб чиқариш харажатлари деб юритилади. Унинг таркибига:
- махсулотни сотиш билан боғлиқ харажатлар;
- бошқарув харажатлари;
- бошқа операцион харажатлар ва зарарлар;
- фавкулодда зарарлар киради.
- ташки харажатлар, ўз махсулотини ишлаб чиқариш учун зарур нарсаларни ўз ичига олади (хомашё, ёқилғи, транспорт, алока, солик тўловлари).
- ички харажатлар, бинолар, асбоб-ускуналар ва бошқа сарфларнинг хаммасини ўз ичига олади.