7- мавзу. Ишлаб чиқариш харажатлари (2 соат)

MT = MX+IX+ST+A+BIX / M
Бу ерда:
MT – махсулот таннархи, сўм;
MX - ишлаб чиқаришнинг моддий харажатлари, сўм;
IX - ишлаб чиқариш хусусиятидаги меҳнатга хақ тўлаш харажатлари, сўм;
ST - ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижтимоий суғурта тўловлари, сўм;
A - асосий воситалар амортизацияси, сўм;
BIX - бошқа ишлаб чиқариш харажатлари, сўм;
M - махсулот миқдори, центнер, дона, кг, тонна ва хақозо
Маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш учун хом ашё таннархини пасайтиришнинг асосий шарти маҳсулот дизайнини такомиллаштириш ва ишлаб чиқариш технологиясини такомиллаштириш, материалларнинг прогрессив турларидан фойдаланиш, моддий бойликларни истеъмол қилиш учун техник жиҳатдан асосланган стандартларни жорий этишдир.


4. Иқтисодий элементлар ва калькуляция бандлари бўйича харажатлар
Калькуляция бу пул билан ифодаланган харажатларни умумлаштириш усули маҳсулот бирлигига, аниқ иш турига, хизмат турига шакл айтилади.
Ҳисоб-китоб харажатлари бухгалтерия маълумотларига асосланади ва маҳсулотнинг ҳақиқий таннархини кўрсатади, бу эса маҳсулот таннархи бўйича режанинг бажарилишини текшириш ва индивидуал ишлаб чиқариш майдонларида режадан четга чиқишларни аниқлаш имконини беради.
Бир ҳиллик даражаси бўйича барча харажатлар оддий (битта элементли) ва мураккабларга бўлинади. Оддий харажатлар бир хил таркибга эга: хом ашё, ёқилғи, энергия, амортизация, иш ҳақи. Умумий харажатларга ўхшаш элементлар киради. Буларга, масалан, ускуналарни сақлаш ва ишлатиш харажатлари, дўконнинг умумий харажатлари ва бошқалар киради.
Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига боғлиқлик белгиси бўйича харажатлар ўзгарувчан ва шартли равишда бўлинади. Ўзгарувчиларга (мутаносиб) харажатлар киради, уларнинг ҳажми ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига мутаносиб равишда ўзгаради. Ушбу харажатларга қуйидагилар киради: асосий материаллар, кесиш асбоблари, асосий иш ҳақи, технологик мақсадлар учун ёқилғи ва энергия харажатлари ва бошқалар. Шартли равишда доимий (номутаносиб) харажатлар ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига боғлиқ бўлмаган харажатлардир. Буларга маъмурий ходимларнинг иш ҳақи, иситиш, ёритиш, амортизация харажатлари ва бошқалар киради.