7-amaliy mashg’ulot mavzu. Korxonalarning ishlab chiqarish

5.1-jadval
Ishlab chiqarish dinamikasi tahlili

Yil	Joriy narxlarda mahsulot ishlab chiqarish hajmi, ming so’m	Narx indeksi	Bazis yildagi narxlarda mahsulot ishlab chiqarish hajmi, ming so’m	Ishlab chiqarishning o’sish sur’ati, %
				Bazis	zanjirli
2011	200 000	1,0	200 000	100	100
2012	215 000	1,30	165384	82,7	82,7
2013	220 000	1,35	125356	62,6	75,8
2014	339150	1,20	209352	104,6	167,0
2015	336006	1,10	254550	127,3	127,6

5.1-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, dastlabki ikki yil mahsulot ishlab chiqarish ja inqiroz sodir bo‘lgan, keyingi yillarda esa biroz o‘sish qayd qilingan. Yakunda 4 yilda ishlab chiqarish hajmi 27,3 %ga o‘sgan.
Keyingi tahlillarda o‘rtacha geometrik yoki o‘rtacha arifmetik tortilgan bo‘yicha aniqlanadigan mahsulot o‘sishining o‘rtacha yillik sur‘ati aniqlanadi.

Demak, mahsulot ishlab chiqarish o‘sishining o‘rtacha yillik sur‘ati 7,4%ni tashkilqiladi. Mahsulot ishlab chiqarish dinamikasini o‘rgangandan so‘ng 1-‘ «Mahsulotlar bo‘yicha hisobot»

hisobot shakli ma‘lumotlari bo‘yicha taqqoslama narxlarda mahsulot (ish, xizmat) hajmi bajarilishini baholash zarur.Ushbu hisobot shaklida mahsulot (ish, xizmat) hajmi quyidagicha aks ettiriladi:

1. 
   taqqoslama ulgurji narxlarda
   
2. 
   hisobot davrining amaldagi narxlarida. Taqqoslama narxlar mahsulot ishlab chiqarish o‘sishi sur‘ati va rejabajarilishini aniqlash uchun zarur.
   

Uning o‘rtacha geometrigini hisoblaymiz:

_T= n1
=
107,4-100,0=7,4%
= =1,074=107,4%

Mahsulot ishlab chiqarish rejasi bajarilishi va dinamikasi tahlili

Ko’rsatkichla r	O’tga n yil	Hisobot yili		Og’ish
		Reja	Haq.	rejadan			o’tgan yildan
				summa , ming so’m	% da	summa , ming so’m		% da
A	1	2	3	4	5	6		7
Korxonaning ulgurji narxlarida mahsulot (ish, xizmat) hajmi:
- taqqoslama narxlarda	20935 2	22038 8	25455 0	+34162	+15,5 0	+45198		+21,5 9
- hisobot yilining amaldagi narxlarida	22924 3	23794 0	27238 9	+34448	+14,4 8	+43146		+18,8 2

5.2-jadval

5.2-
jadval ko‘rsatkichlari korxona mahsulot ishlab chiqarish hajmi rejasini uddalaganligidan darak beradi. mahsulot (ish, xizmat)hajmi rejasi taqqoslama narxlarda 34162 ming so‘mga yoki 15,50%ga ortig‘I bilan bajarilgan, oldingi yilga nisbatan o‘sish 45198 ming so‘m yoki 21,59%ga teng. Mavjud narxlarda mahsulot o‘sishi 18,82 %ni tashkil qiladi.
mahsulot ishlab chiqarish hajmining qiymat va natural ko‘rsatkichlari o‘sish sur‘atlarini taqqoslash muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda quyidagi variantlar ehtimol tutiladi:
–qiymat ko‘rsatkichlarning o‘sish sur‘ati natural ko‘rsatkichlarga nisbatan yuqori
– mahsulot hajmining o‘zgarishi asosan narx o‘sishi bilan shartlangan;
– natural ko‘rsatkichlar o‘sish sur‘ati qiymat ko‘rsatkichlariga nisbatan yuqori
– mahsulot hajmining o‘zgarishi mahsulotning jismoniy hajmi o‘sishi bilan vujudga kelgan.
2.Strukturaviy o’zgarishlarni mahsulot hajmiga ta’sirining tahlili
Mahsulot strukturasi - ayrim mahsulot turlarini jami ishlab chiqarishda tutgan ulushidir. Mahsulot ishlab chiqarish strukturasining o‘zgarishi barcha iqtisodiy ko‘rsatkichlar:
qiymat bahosida ishlab chiqarish hajmi, material sig‘imi, Tovar mahsulot tannarxi, foyda, rentabellikka ulkan ta‘sir ko‘rsatadi.
Agar qimmatroq mahsulotning ulushi ortsa,uholda uni ishlab chiqarish hajmi qiymati foydasida o‘sadi
5.3-jadval
Tovar mahsuloti strukturasi tahlili

Mahsulot	Mahsul ot birligin ing ulgurji narxi, so‘m	Mahsulot i/ch hajmi, dona		Mahsulot strukturasi		Reja narxida mahsulot i/ch, mln. so‘m			Strukturaviy o‘zgarishlar ning mahsulot hajmiga ta‘siri, ming so‘m
		Reja	Haqiqatda	Reja	Haqiqatda	Reja	Haqiqiy mahsulot reja strukturada	Haqiqatda
Kapti		10		12,	11,	850	8717,9	807
va	85000	0	95	82	88	0	5	5	-642,95
		12	11	15,	13,	840	8615,3	770
E‘ika	70000	0	0	38	75	0	8	0	-915,38
Laset		14	14	17,	18,	672	6892,3	696
ti	48000	0	5	95	13	0	1	0	67,69
Neksi		20	22	25,	27,	640	6564,1	704
ya	32000	0	0	64	50	0	0	0	475,90
Dama		22	23	28,	28,	572	5866,6	598
s	26000	0	0	21	75	0	7	0	113,33

jami

78 0

80 0

100

100

357 40

36656, 41

357 55

-901,41

Agar ishlab chiqarish hajmi barcha turdagi mahsulotlar bo‘yicha rejalashtirilgan struktura bo‘yicha bo‘lganda, umumiy mahsulot hajmi reja narxida 36656,41 mln.so‘mni tashkil qilar edi.

Haqiqatdagi strukturadan 901,41 mln.so‘mga kam.Bu esa umumiy ishlab chiqarish hajmida arzonroq mahsulot ulushi ortganligidan darak beradi.

2. 
   Mahsulotlar nomenklaturasi va assortimenti tahlili
   

Umumiy mahsulot hajmi bo‘yicha reja bajarilishi yoki ortig‘I bilan bajarilishi mumkin.
Lekin buhal iishlab chiqarish rejasi barcha mahsulotlar, ya‘ni mahsulotlar assortimenti bo‘yicha bajarilganligini anglatmaydi. Mahsulot hajmi bo‘yicha rejaning bajarilishi yoki ortig‘I bilan bajarilishi bir mahsulotni rejadan tashqari ishlab chiqarish va ayni vaqtda boshqa mahsulot ishlab chiqarish rejasini bajarmaslik natijasi ham bo‘lishi mumkin.
Ma‘muriy- buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyot sharoitida reja bajarilishi tahlili yuqori turuvchi organlar orqali davlat tomonidan korxonalar faoliyati ustidan nazorat shakli hisoblangan. Hozirgi vaqtda, ya‘ni tovarlar etkazibberish, davlat buyurtmasi, bozor kon‘yunkturasini o‘rganish, asosida korxona mustaqil ravishda reja ishlab chiqayotgan bir paytda reja bajarilishi tahlili quyidagilarni baholashga imkon beradi:

• 
  shartnoma majburiyatlarini bajarilish darajasi;
  
• 
  rejalashtirish sifati;
  
• 
  menejment sifati. Aynivaqtdaumumiyhajmdavaassortimentbo‘yichamahsulotishlabchiqarishrejasixomashyo,
  

materiallar, butlovchiqismlarbilanta‘minlash, uskunalarbilanjihozlash, shtatjadvalinituzishvaboshqarejalartuzishuchunboshlang‘ichbazahisoblanadi.
Yo‘riqnomavaamaliyotdako‘‘inchaaralashqo‘llaniladigannomenklatura hamdaassortimenttushunchalarinifarqlashtalabqilinadi.
Nomenklatura –
bumahsulotlarnomlarivaularningmutanosibturlariuchunbelgilangankodlarro‘yxatidir.
Assortiment –
harbirturbo‘yichaishlabchiqarishhajmiko‘rsatilganholdamahsulotnomlariro‘yxatidir.
Uto‘liq, guruhlivaguruhichidabo‘lishimumkin.
To‘liqassortiment –
tayyorlanadiganmahsulotlarningbarchaturlarivako‘rinishlariningtugalro‘yxati; guruhliassortimentturdoshgurhdagimahsulotlarnibirlashtiradi.
Guruhgakiruvchimahsulotlaruningguruhichidagiassortimentinitashkilqiladi.
Assortimentvamahsulotishlabchiqarishtarkibinishakllantirishdakorxona, birtomondan, mazkurmahsulotturigatalabni, boshqatomondan – mehnat, xomashyo, texnik, texnologik, moliyaviyvatasarrufidamavjudboshqaresurslardansamaraliroqfoydalanishnihisobgaolishilozim.
Assortimentnishakllantirishtizimiquyidagilarnitashkilqiladi:

• 
  xaridorlarningjoriyvaistiqboldagiehtiyojlarinianiqlash;
  

–
ishlabchiqarilayotganyokiishlabchiqarishrejalashtirilayotganmahsulotningraqobatbardoshlikdaraj asinibaholash;

• 
  mahsulotninghayottsiklinio‘rganish, yangi, yanadamukammalmahsulotturlarinijoriyqilishvaishlabchiqarishdasturlaridanma‘naviyeskirganha mjaiqtisodiysamarasizmahsulotlarnichiqaribtashlashbo‘yichao‘zvaqtidachora-tadbirlarqo‘llash;
  
• 
  mahsulotlarassortimentidao‘zgarishlarningiqtisodiysamaradorligivariskdarajasinibaholash.
  

Mahsulotlarassortimentibo‘yichaishlabchiqarishrejasiningbajarilishinibaholash odatdaayninomlikoeffitsientyordamidahisoblanib, uassortimentbo‘yichaishlabchiqarishrejasiningbajarilishigakiritilganumumiyhaqiqatdagimahsuloti shlabchiqarishniuningumumiyrejaviyishlabchiqarishgabo‘lishyo‘libilanhisoblanadi(rejadantashqa ritayyorlanganmahsulotassortimentbo‘yichaishlabchiqarishrejasiningbajarilishidahisobgaolinmay di).
5.4.-jadval
Assortiment bo’yicha reja bajarilishi tahlili

Mahsulot nomi	Mahsulot birligining ulgurji narxi, so’m	Naturada ishlab chiqarish, dona		Qiymat ifodasida ishlab chiqarish, ming so’m			Assortiment hisobida ishlab chiqarish
		reja	haq.		reja	haq.
1	2	3	4		5	6		7
A	7779	4255	4630		33100	36019		33100
B	14251	1486	1701		21175	24240		21175
V	2282	4735	4045		10806	9230		9230
G	14826	6451	5760		95641	85400		85400
D	23348	1195	1550		27900	36190		27900
E	x	X	x		31766	63471		31766
Jami	x	X	x		220388	254550		208571

Assortiment bo‘yicha reja bajarilishining o‘rtacha foizi 94,6%

(208571 * 100)
220388
Assortiment bo‘yicha reja bajarilmasligining sabablari:
Tashqi: bozor kon‘yunkturasi, mahsulotlarning alohida turlariga talab o‘zgarishi, moddiy- texnik ta‘minotholati, korxonaning ishlab chiqarish quvvatlarini o‘z vaqtida ishga tushirmaslik.


Nazorat savollari :


1. Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmi tahlilining mazmuni va vazifalari qanday ?


2.Ishlab chiqarish rejasi bajarilishi va dinamikasi tahlili qanday ?


3.Strukturaviy o‘zgarishlarni mahsulot hajmiga ta‘sirining tahlili qanday ?


4.Mahsulotlar nomenklaturasi va assortimenti tahlili qanday ?