7 –Лобаратория иши. Индикатор чизиқларига ишлов бериш Тажрибани бажаришдан мақсад

7 –Лобаратория иши.
Индикатор чизиқларига ишлов бериш
Тажрибани бажаришдан мақсад: Фаввора усулида ишлайдиган қудуқларда иш режимини ўрнатиш учун олинадиган индикатор чизиғига ишлов беришни ўрганиш.
Назарий қисм.
Қудуқларнинг жорий ҳолатини назорат қилиш, улардан олинадиган маҳсулот миқдорини белгилаш ва уларнинг ишлаш технологик режимини тузиш мақсадида тадқиқот ишлари олиб борилади.
Қудуқларнинг тадқиқоти барқарор ва беқарор режимларда бажарилади.
Барқақор режимдаги тадқиқот қўйидагича бажарилади. Қудуқ анча вақт ўзгармас миқдорда ишлатилади. Бу муддатда қудуқнинг маҳсулот миқдори ва туб босими ўлчанади. Биринчи ўлчашдан сўнг маҳсулот миқдори ўзгартирилади (оширилади ёки камайтирилади). Бироз вақтдан сўнг қудуқ туби босими ўрнатилгач, ўлчовлар такрорланади. Бундай ўлчовлар камида 3-4 марта бажарилади.
Қудуқнинг ишлаш режимини ўзгартириш (маҳсулот миқдорини ошириш ёки камайтириш) бу қудуқнинг ишлатилиш усулига боғлиқ. Масалан, фаввора усулида ишлайдиган қудуқларда штутсер диаметрини ўзгартириб, компрессор усулида ишлайдиган қудуқларда ишчи агентининг нисбий сарфланишини ўзгартириб, чуқурлик насоси усулида ишлайдиган қудуқларда тебратма дастгоҳ параметрларини ўзгартириб маҳсулот миқдорини бошқариш мумкин.
Тадқиқот натижасида маҳсулот миқдори ва унга мос келадиган босимлар айирмаси орасидаги боғланиш графиги чизилади. Бу графиклар индикатор чизиқлари деб аталади. Абсисса ўқида маҳсулот миқдори Қ ва ордината ўқида депрессия (босимлар айирмаси) ΔР = Р_qat – Р_qud.tubi қўйилади.
Q


2


3
1
4
Р
Индикатор чизиғи

Кўриниши жиҳатидан индикатор чизиқлари тўғри чизиқли, қавариқ ёки ботиқ ҳолларда учрайди.

Тўғри чизиқли ҳолат нефть уюмида сиқиб чиқариш усули мавжудлигида ва оқим Дарси қонуни бўйича чизиқли сизилиш шароитида юзага келади.
Айрим ҳолларда индикатор чизиғи бошланғич шароитда тўғри шаклда бўлиб, депрессия ошган сари қавариқ шаклга ўтиши мумкин.
Сув босими режимидан бошқа ҳамма ҳолларда индикатор чизиғи қаварик шаклда бўлади. Ботиқ шаклдаги индикатор чизиғи дебит ва депрессия нотўгри ўлчанганда учрайди. Ботиқ шаклдаги индикатор чизиғи ҳолатида тадқиқот натижаси қоникарсиз ҳисобланиб, ўлчашлар такрорланади.
Tасвирланган индикатор чизиқлари қуйидаги тенглама орқали ифодаланиши мумкин:
Q = К (Рq_at - Рq_ud.tubi)ⁿ
бу ерда: К - маҳсулдорлик коэффициенти; n - ғоваклик муҳитда сизилишни характерловчи коэффициент.
Чизиқли сизилиш қонуни мавжуд ҳолларида n=1 ва индикатор чизиғи тўғри шаклда.
Қавариқ шаклдаги индикатор чизиғи n<1 ва ботиқ шаклдагиси n>1 шароитларида вужудга келади.

Чизиқли қонун бўйича сизилиш шароитида тенглама қўйидаги кўринишга эга бўлади.

Q = К (Рq_at - Рq_ud.tubi) (7.2)
Mahsuldorlik koeffitsiyenti son jihatdan bosim 1 atmosferaga pasayganda mahsulot miqdorining qanchaga ortganligini ko‘rsatadi
К = Q \ (Рq_at - Рq_ud.tubi) = Q\ Р; (7.3)
Quduqning maksimal mahsulot miqdori yoki potensial debiti R_qud.tubi = 0 holda bajarilib qo‘yidagicha hisoblanadi
Q_пот = К * Рⁿ_qat (7.4)
Tadqiqot natijasida chizilgan indikator chizig‘iga ishlov berib quduqning mahsuldorlik koeffitsiyenti (K), qatlam o‘tkazuvchanligi (k), harakatlanuvchanlik (r/μ); gidroo‘tkazuvchanlik (kh/μ); pyezoo‘tkazuvchanlik va boshqa parametrlarni hisoblash mumkin.
Indikator chizig‘iga ishlov berish quyidagi tarzda bajariladi. Indikator chizig‘ining tug‘ri chiziqli qismi uchun mahsuldorlik koeffitsiyenti quyidagicha hisoblanadi.
К=Q\ Р (7.5)
Darsi qonuniga asosan quduqqa bo‘lgan oqim quyidagi tenglama yordamida hisoblanadi.
Q = 2кh(Р_qat -Р_qud.tubi)\ (ln R_к\R_qud +C₁+C₂) (7.6)
Bu yerda: к - qatlam o‘tkazuvchanligi; h - qatlam qalinligi;  - quduq mahsulotining qovushqoqligi; R_к- ta’min konturi radiusi; R_qud- quduq radiusi; С_1, С₂- quduqning gidrodinamik nomukammallik koeffitsiyenti;
Yukorida ko‘rsatilganidek quduqqa nisbatan okim quyidagi tenglama yordamida ham hisoblanadi.
Q=К (Р_qat-Рq_ud.tubi) (7.7)
Bu ikkala tenglamaning o‘ng tomonlarini tenglashtirib qatlamning o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti topiladi.
2кh(Р_qat - Рq_ud.tubi)\(ln R_k\R_kud+C₁+C₂)=К(Р_qat -Р_qud.tubi) (7.8)
к=К·(lnR_k\R_kud+C₁+C₂)\2h (7.9)
Endi o‘tkazuvchanlik bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa parametrlarni (к\; кh\; х) hisoblash mumkin.