7-ma’ruza : Kesim, uning ifodalanishi, tiplari: fe’l-kesim va ot-kesim; sodda va tarkibli kesim. Ega bilan kesimning orasida tirening ishlatilishi

Kesim tuzilishiga ko’ra sodda, murakkab va tarkibli bo’ladi.
1. Sodda kesim bir mustaqil so’z bilan ifodalanadi:
Sen bahorni sog’inmadingmu? (A.O.)
Majlis shunga qaror qildi. 
Mana bu - yer yong’oq.
SHerzod yulduzni benarvon uradi. 
2. Murakkab kesim so’z birikmasi holidagi kengaygan so’z bilan ifodalanadi.
Bu kun biz uchun og’ir kun.
SHerzod yulduzni benarvon uradigan yigit.
3. Tarkibli kesim yetakchi va yordamchi komponentdan tuzilib, yetakchi 
komponent lug’aviy ma‘noga ega bo’ladi, yordamchi komponent esa grammatik
ma‘no tashiydi. Misollar: 
Anjir kulchaday yirik va holvaytarday yumshoq edi. (O.): yumshoq - yetakchi
komponent, edi - yordamchi komponent.
Hammasi sen uchun, dilovar uchun. (A.H.): sen+ yetakchi komponent, uchun -
yordamchi komponent, dilovar - yetakchi komponent, uchun - yordamchi 
komponent.
Bunday odamlarni nodon hisoblashadi. («Kalila va Dimna») : nodon - yetakchi 
komponent, hisoblashadi - yordamchi komponent.
Hamma ham halqiga xizmat qilgisi keladi. (N. Safarov.) - xizmat qilgisi+ 
yetakchi komponent, keladi - yordamchi komponent.
Tavsiya etiladigan zarur adabiyotlar 
1. Ne‘matov H. va b. O’zbek tili struktural sintaksisi. -T.: Universitet,

---

---

2. Mengliev B. O’zbek tilining struktur sintaksisi –Qarshi., 2003.

3. G’ulomov A., Asqarova M. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Sintaksis. -T.:
4. Qurbonova M. Hozirgi zamon o’zbek tili. -T., 2002.
5. O’zbek tili grammatikasi. II tom. Sintaksis. - T.: Fan, 1975. - 548 b.


Tavsiya etiladigan yordamchi adabiyotlar 
6. Ne‘matov H., G’ulomov A., Abduraimova M., Qosimova N. Ona tili. 8-sinf 
uchun darslik (sinov). -T.: O’qituvchi, 1998. - 176 b.
7. Ne‘matov H., G’ulomov A., Abduraimova M., Qosimova N. Ona tili. 9-sinf 
uchun darslik (sinov). -T.: O’qituvchi, 1998. - 160 b.
8. Raupova L. O’zbek tilida nomustaqil kesim masalasi va [WPm-WPm] qurilishli 
gaplar: Filol. fan. nomz. dis. ... avtoref. - T., 1999. - 24 b.
9. Tursunov U., Muxtorov A., Rahmatullaev Sh. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Oliy 
o’quv yurtlari uchun. 3-nashri. - T.: O’zbekiston, 1992. - 399 b.
10. Umumiy o’rta ta‘limning Davlat ta‘lim standartlari va o’quv dasturi. Ona tili.

http://fayllar.org