7-mavzu. Bozor va tavakkalchilik, firma va ularning tashkiliy-iktisodiy asoslari

Ma’lumotni aniqlash uchun tekshirish 
Xabardor taraf o’z ma’lumotini oshkor etish uchun qilgan harakati signal berish 
deyiladi. Xabari yo’q bo’lgan taraf esa ma’lumotni bilish uchun qilgan harakati 
tekhirish deyiladi.
Ba’zida tekhirish bu oddiy holat. Ishlatilingan mashinani sotib olayotgan shaxs 
uni avtomexanik tomonidan tekshirib ko’rilishini so’rashi mumkin. Bu talabni rad etgan 

---

sotuvchi o’z shaxsiy ma’lumoti, ya’ni uning mashinasi limon ekanligini oshkor etib 
qo’yadi. Xaridor narxni tushirishni so’rashi yoki boshqa mashinani ko’rishni afzal deb 
bilishi mumkin.
Tekhirishning boshqa misollari nozikroq. Misol uchun, avtomobil sug’urtasi bilan 
shug’ullanuvchi tashkilotni ko’raylik. Tashkilot ehtiyotkor xaydovchilar uchun past 
narxdagi badal va tavakkal xaydovchilar uchun yuqori badal narxlarini o’rnatishni 
xoxlaydi. Lekin ularni qanday ajratish mumkin? Xaydovchilar ular ehtiyotkor yoki 
tavakkal xaydovchiliglarini bilishadi, lekin tavakkallari buni tan olishmaydi. 
Xaydovchining tarixi bu birqancha ma’lumot (sug’urta kompanialari undan 
foydalanishadi) lekin avariyalarning tasodifiy sodir bo’lishini hisobga olgan holda 
xaydovchining tarixi kelajakdagi xatarlardan habar beruvchi yaxshi indikator emas.
Sug’urta kompaniyasi ikki xil toifadagi xaydovchilarni ikki xil sug’urta 
shartlarini o’rnatib, xaydovchilarni o’zini ozi ajratishiga undashi mumkin. Birinchi 
sug’urta shartlari yuqori badalli bo’ladi lekin u avariyadan ko’rilgan zararni to’liq 
qoplab beradi. Boshqa sug’urta shartlari esa past narxdagi badalga ega bo’ladi lekin 
misol uchun $1000 franshizaga ega bo’ladi.(bu degani haydovchi zararning birinchi 
$1000 ni to’lashi kerak bo’ladi, tashkilot esa qolgan zararni to’lab beradi) E’tibor 
bering, franshiza tavakkalchi haydovchilar uchun ortiqcha tashvish bo’ladi, chunki ular 
avariyaga uchrash ehtimoli kattaroq.
Shunday ekan yetarlicha yuqori franshiza bor biroq past narxdagi badali bo’lgan 
sug’urta ehtiyotkor haydovchilarni, franshiza bo’lmagan lekin yuqori narxdagi badali 
bo’lgan sug’urta tavakkal haydovchilarni qiziqtiradi. Bu ikki sug’urta shartlarini ko’rib 
chiqib ikki toifadagi haydovchilar o’zlarining shaxsiy ma’lumotlarini qaror qabul qilib 
oshkor etadilar.