7-mavzu. Kolloid dispers sistemalarning molekulyar kinetik xossalari. Reja

3.Sedimentasiya, kolloid eritmalarning osmotik bosimi. 
Kolloid zarrachalarning og‘irlik kuchi ta‘siri ostida eritma tagiga cho‘kishi sedimentatsiya 
deyiladi. Sedimentatsiya tufayli kolloid eritmaning konsentratsiyasi o‘zgaradi. Ammo eritmada 
Broun harakatining mavjudligi sedimentatsiyaga qarshilik ko‘rsatadi. Kolloid zarrachaning 
o‘lchami qancha kichik bo‘lsa, Broun harakatining ta‘siri shuncha katta bo‘ladi. Shu sababli 
kolloid eritmalarda sedimentatsiya nihoyatda sust bo‘ladi. Kolloid zarrachalarga markazdan 
qochuvchi kuch ta‘sir ettirish bilan sedimentatsiyani kuchaytirish mumkin.
Sedimentatsiya - suspenziya, emulsiya, aerozollar uchun xarakterli xossadir. 
Maydalangan holatda kolloid zarrachalarga ta‘sir etuvchi kuchlarni qarab chiqamiz: 
1) Og‘irlik kuchi- Fg=mg=υ∙ρ∙g va 

---

2) Arximed kuchi – Fa=υ∙ρo∙g 
Bu yerda ρ –dispers fazaning zichligi, ρ
o
– dispers muhitning zichligi. 
Sedimentatsiyani chaqiruvchi kuch: 
Fsed=Fg–Fa=υ (ρ-ρ
o
)g yoki F
sed
=m 
nisbiy
∙g. Bu yerda mnisbiy=υ (ρ-ρ
o
)- nisbiy massa. 
F
sed
va ishqalanish kuchi tenglashgan ma‘lum vaqtda zarrachalar bir tekis harakatlana 
boshlaydilar: 
U
sed
- sedimentatsiya tezligi.
F
sed
=mnisbiy∙g va F
sed
=U
sed
∙6πrη tenglamalarni tenglashtirib sedimentatsiya tezligini 
ifodalaymiz: 
Agar zarrachaning zichligi suyuqlikning zichligidan kichik bo‘lsa (masalan; moyning 
suvdagi emulsiyasi) u holda (ρ-ρ
o
) < 0 va U
sed
< 0 bo‘ladi hamda zarracha cho‘kmasdan suzib 
yuradi. Aksincha bo‘lganda esa zarrachalar cho‘kadi.
Yuqoridagi tenglamadan ko‘rinib turibdiki, zarrachaning cho‘kish tezligi ularning tabiatiga 
bog‘liq bo‘lmasdan, zarrachaning o‘lchamiga, zarracha va muhitning zichligiga va muhitning 
qovushqoqligiga bog‘liq.
Agar cho‘kish tezligini tajribada aniqlash mumkin bo‘lsa, u holda zarrachalarning radiusi 
formula yordamida osongina topiladi. Shunday qilib, η, g, ρ, ρ
0
lar sistemani xarakterlaydi, 
ammo disperslikka bog‘liq emas. U holda yuqoridagi tenglamani 
ko‘rinishida yozish mumkin bo‘ladi. 
Bu tenglama Stoks qonuni bajarilganda, aynan quyidagi hollarda to‘g‘ri bo‘ladi:

Zarrachalar shar shaklida bo‘lganda;

Zarrachalar doimiy tezlikda, bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda laminar harakat 
qilganda; 
Agar eritma bilan erituvchi orasiga erituvchi molekulalarini o‘tkazadigan ammo erigan 
modda molekulalarini o‘tkazmaydigan yarim o‘tkazgich parda (membrana) qo‘yilsa, u vaqtda 
diffuziya bir tomonlama bo‘ladi. 
Erituvchining yarim o‘tkazgich parda orqali o‘z-o‘zicha o‘tish jarayoni