7-Tema: Beruniy miyrasnıń xalq medicinasındaǵı orni Reja

7-Tema: Beruniy miyrasnıń xalq medicinasındaǵı orni
Reja:
1. Abu Rayxon Beruniy miyraslarınıń xalıq medicinasıdagi tutqan ornı
2. Abu Ali ibn Sinanıń dárilik ósimliklerden paydalanıw tájiriybeleri
Orta ásirdiń ullı alımı Abu Rayxon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy Xorezmdiń áyyemgi paytaxtı Kot qalasında tuwıldı hám jaslıqdan ilimge qızıǵıwshılıqı artıp bardı. Ol óz dáwiriniń qatar pánleri: astronomiya, fizika, matematika, geogeziya, geologiya, minerologiya, tariyx, medicina sıyaqlılardı tereń úyrendi.
Beruniy 100 den artıq kitaplardı jazıp bizge miyraslar qaldırǵan. Usılardan 30 ǵa jaqinı bizgeshe jetip kelgen. Atap aytqanda, «Áyyemgi xalıqlardan qalǵan esteliklar», «Xorezmnıń ataqlı adamları», «Geodeziya», «Munajjimlik kórkem óneriniń baslanǵısh túsinikleri», «Indiya», kitapları bolıp tabıladı. Beruniy óz dóretpeleri dizimin dúzgennen keyin eki zárúrli kitaptı jazǵan. Bulardan biri «Minerologiya»bolıp tabıladı. Bul qollanba óz dáwiriniń teńi joq shıǵarması esaplanǵan.

Beruniydiń aqırǵı shıǵarması -«Dárilik ósimlikler haqqındaǵı kitap» dıń qol jazbası XX ásirdiń 30 -jıllarında Turkiyada tabıldı. Dóretpe «Saydana» atı menen ataqlı. Bul shıǵarmada Beruniy Shıǵıs, ásirese Oraylıq Aziyada ósetuǵın dárilik ósimliklerdıń tolıq hárakteristika bergen. Atap aytqanda “Saydana” shıǵarmasında 1116 tur dárilik ósimliklerdi hárakteristikalaydı. Sonnan 750 túri ósimliklerden, 101 túri haywanlardan, qalǵan 255 túri minerallardan bolıp tabıladı. “Saydana” shıǵarmasınıń tiykarǵı qásiyetlerinen biri sonda, ol jaǵdayda Abu Rayxon Beruniy dáritanıw ózi bólek pán bolıwlıǵın aytıp, usınıń menen farmokologiya pánin tiykarlaydı. Beruniydiń usı shıǵarmasında keltirilgen hám medicinada házir de keń qollanıp kelinip atırǵan, ayırımları menen tanıstıramız.

Badam
Badam Ranogúlliler tuqımlasına, boyı 2-5 m, ayrımda 8 m ga jetetuǵın terek, dámli hám ashshı túrleri bar. Fevral -mart aylarında gúlleydi. miywesi iyulda pisedi. Dáneso quramında 42-62 % may, vitamin B2, 2 % emulsiya as qazan -ishek awrıwın qaldırıw, badam mayi bolsa ish jumsatıwshi dári retinde isletiledi.