7-Tema: Beruniy miyrasnıń xalq medicinasındaǵı orni Reja

Gúlxayri
Gúlxayri- gúlxayrililer tuqımlasına tiyisli, boyı 150-160 sm tik ósetuǵın ot ósimlik. Japraǵı júrek tárizli, paqalda izbe-iz jerlasadı. Iyunnan sentyabrge shekem gúlleydı. Gúlleri hár túrlı túsde jalǵız yamasa top bolıp ashıladı. miywesi tegis, domalaq, qurǵaq, kóp tuqımlı. Tamırında shilimshiq zatlar, kraxmal, aspargin bar. qaqrıq kóshiriwshi, dem alıw jol jaraqatlanǵanda qarsı preparat tayarlawda qollanıladı.
Mavrak
Mavrak-eringúlliler tuqımlasına tiyisli, kóp jıllıq ot, boyı 20 -50 sm ga jetedi. Japıraqları ápiwayı, uzın baldaqlı, paqaldıń joqarı bóleginde keri jerlasadı. Iyun -iyul aylarında gúlleydı, gúlleri qısqa baldaqlı, masaq tárizli. miywesi tegis, domalaq, górek formasında. Efir mayı alınadı. Jaralanıwǵa qarsı quralı formasında qollanıladı.
Kenekúnjut
Kenekúnjut- sutlamaliler tuqımlasına tiyisli bir jıllıq ot japıraqları pánje tárizli, gúlleri sayaban jıynanǵan. miywesi tikenli górekden ibarat. Iyun -iyul aylarında gúlleydı. miywesi sentyabr-oktyabr aylarında pisedi. Tuqımınan may, belok, záhárli zatlı ritsiyuritsin alkoloidi alınadı. Sonıń menen birge, súrtpe hám basqa dáriler tayarlanıp, ilimiy medicinada qollanıladı.
Kóknar
Kóknar-kóknarlılar tuqımlasına tiyisli bir jıllıq ot. boyı 50-60 sm ga jetedi. Japıraqları ellips tárizli yamasa lanset tárizli, gúli paqalnıń ushında. miywesi kóp tuqımlı. Kóknaridan júdá kóp zatlar bar ekenliginen kóp dáriler tayarlanadı. Morfinizm ózgeshelikine iye.
Mángidiywana
Mángidiywana -itjúzimliler tuqımlasına tiyisli, eki jıllıq ot. japraǵı máyek tárizli, paqalda izbe-iz jaylasqan. Japıraqları sarı, topgúl payda etedi. Mıywesi kóp tuqımlı. Ol jaz boyı gúllep miywe beredi. Tamırınan gewek hám qurǵaq ekstrakt dári hám may alınadı. Japraǵı bronxial astmada shegiletuǵın astmamatal quramına qosıladı.
Royan
Royan-royanlilar tuqımlasına tiyisli, boyı 1, 5 m ga jetetuǵın, japıraqları lanset tárizli kóp jıllıq ot. Iyul-avgustda gúlleydı. Gúlleri mayda, sayabanǵa tóplanǵan. Tamır paqal quramında oksiantraxinon hám bir qatar tuwındıları erkin halda glikóziid formasında ushraydı. Tamır paqaldan tayarlanǵan ekstrakti ilimiy medicinada qollanıladı.
Dalachay
Dalachay (sarıshay)-tik ósiwshi ot, boyı 30 -100 sm dalashaylılar tuqımlasına tiyisli ósimlik. Japraǵı ápiwayı, paqalda keri jaylasqan. May-avgust aylarında gúlleydı. Gúlleri sari renli, miywesi úsh xanalı, kóp tuqımlı, pıskende ashılatuǵın górek. Jer astı bóleginde 10 -12 % ashlawshi elementlar, 0, 4 % giperitsin, boyaw elementlar, flavinoidlar, karotin, vitamin C bar. Jer ústi bóleginen demleme, suyıq ekstrakt hám bakteriorsidimanin preparat tayarlanadı.
Shashıratqı
Shashıratqı-quramalıgúlliler tuqımlasına tiyisli kóp jıllıq ot, boyı 30 -100 sm ga jetedi. Japraǵı lanset tárizli, paqalda izbe-iz jerlasadı. Iyun ayınan baslap suwıq túsgenshe gúlleydı. Gúllerı hawa ren sebetshege tóplanǵan. miywesi pıste formasında. Barlıq aǵzaları sút shiresine bay. Tamırında ashshı glikóziid lintabin, inulin, qant zattı B1 vitamın, japraǵıda C vitamin bar. Shashıratqıdan tayarlanǵan suyıq ekstrakt qant keseligin emlewde isletiledi.
Sano
Sano-soblıqlılar tuqımlasına tiyisli, boyı 1 m ge shekem jetetuǵın, yarım puta ósimlik. Paqal shaqlanǵan. Japraǵı jup párli, quramalı izbe-iz jaylasqan. Iyun ayınıń aqırlarında gúlleydı. Gúlleri sobıq payda etedi. Mıywesi tegis, jalpaq, máyek tárizli, kóp tuqımlı jalpaq formasında. Japraǵıdan demleme hám untaq tayarlanadı, surgi retinde isletiledi.