7-Tema: Beruniy miyrasnıń xalq medicinasındaǵı orni Reja

Boyan (boyan tamır)
Boyan (boyan tamır)-soblıqlılar tuqımlasına tiyisli, boyı 1-1, 5 metrge jetetuǵın kóp jıllıq ot ósimlik, japraǵı ellips tárizli, sazıq máyek tárizli yamasa lanset tárizli. Iyun -avgust aylarında gúlleydı. miywesi pıskende ashılmaytuǵın sobıq formada. Avgust -sentyabrde jetiledi. Tamırında 23% glyukarrin, likviritin, likviritóziid, likviriton, flabinoidlar bolıp, dem alıw jol keselliklerinde qaqrıq kóshiriwshi, sózılmalı ish qatıwda bolsa jeńillestiriwshi dári retinde isletiledi. Zob dári tayarlawda paydalanıladı.
Jalpız
Jalpız -erıngúlliler tuqımlasına tiyisli, boyı 30 -100 sm ge shekem jetetuǵın ósimlik. Paqal tórt qırlı. Japraǵı ápiwayı, paqalda keri jaylasqan. Iyun ayınıń aqırınan baslap gúllaudi. Gúlleri mayda, qızıl, masaq tárizli topgúl payda etedi. Mıywesi kesajapraǵı menen birlesip tórtew ǵózia payda etedi. Japraǵıdan demleme, efir mayıda jalpız suwı, mentol, migren qdunyası, validol tayarlanadı. Bul dáriler efir mayıdan tayarlanǵan jalpız suwı hám awrıw qaldırıw, qayt qılıwdı qaldırıw, onıń aldın alıw, awqat as sińiriw, qulaq, murın, dem alıw jollar kesellikleri, tıs awrıwın qaldıratuǵın migren qdunyası tayarlanadı.
Joqarıda kórsetip ótilgen usı dárilik ósimlikler Beruniy dáwirinde medicinada keń qollanıwda bolǵan hám medicinada kóp ásirler rawajlanıw jolinda zárúrli áhmiyetke iyelik etiw bolǵan, házir de farmakologiyada úlken áhimiyetge iye esaplanadı. A. R. Beruniy jaslıgınan tap omiriniń aqırıǵa shekem medicinanı úyrenıwge úlken áhmiyet bergen. Bul haqqında “Saydana” shıǵarmasında sonday gúrriń etedi: “Jaslıǵımanaq qanday bolsada ilim alıwǵa qattı berilgen hám sonnan edim. Shahadń keltiriw maydanınan sonı aytıw jetkilikli: jerimizge bir rumlik kelip qalǵan edi. Men oǵan dánler, tuqımlar, miyweler, ósimlikler hám basqa zatlar keltirip atların soradım hám olardı jazıp aldım”. Usı dóretpe 1927 jılı Turkiyanıń Bursa qalasındaǵı kitapxanadan tabılǵan. 1973 jılı rus tiline awdarma etilip, túsindirmeler menen baspa etilgen.