Jiniyaz atı

Ózbekstan RespublikasÍ JoQarÍ HÁm Orta arnaWlÍ Bilimlendiriw Ministrligi


Ájiniyaz atındaǴÍ
NÓkIs MÁmleketlIk PedagogikalÍq Institutı


Tábiyiy pánler fakulteti


Botanika, ekologiya hám onı
oqıtıw metodikası kafedrası
«Biologiya oqıtıw metodikası» bakalavr tálim baǵdarınıń


3-kurs studenti N.Ashirbaevanıń
Botanika páninen
KURS JUMÍSÍ


Tema Miywe hám tuqımlardıń insan tirishiligindegi áhmiyeti
Orınlaǵan: Ashirbaeva N.
Qabıllaǵan: Otenova F.

Kafedra baslıǵı

R.Eshmuratov

Nókis-2022
M A Z M U N Í

	Kirisiw…………………………………………………………
I.	Miywelerge ulıwma sıpatlama………………………………
1.1.	Bir tuqımlı qurǵaq hám kóp tuqımlı qurǵaq miyweler haqqında túsinik…......................................................................
1.2.	Jemis miyweler…………………………………………………
II.	Tiykarǵı bólim. Miywe hám tuqımlardıń tarqalıwı, beyimlesiwi hám áhmiyeti………………………………
2.1.	Miywe hám tuqımlardıń insan tirishiligindegi áhmiyeti …….
	Juwmaqlaw……………………………………………………
	Paydalanılǵan ádebiyatlar...………………………………

KIRISIW
Temanıń aktuallıǵı. Qubla Aral átirapindaǵı klimattıń qurǵaqlasıwı, topıraqtıń shorlanıwı, jer astı suwlarınıń kúshli minerallasıwı hám region ósimlikler dúnyasiniń júda bay bolmawına baylanıslı ortalıqtıń topıraq-klimat faktorlarınıń ózgeriwlerin ósimliklerge tásirin izertlew úlken teoriyalıq hám ámeliy áhmiyetke iye.
Jer sharında ósimlikler dúnyasi kóp. Biraq olardıń júdá az muǵdardaǵı bólimi adamlar tárepinen paydalanıladı. Olar 300 mıń joqarı dárejeli ósimlik túrleriniń tek 2500 túrine shamalasınan paydalanadı. Dúńya júzinde 1500 túr ósimlikten dári-darmaq óndiriledi. Olar xalıq xojalıǵında paydalı ósimlikler arasında áhmiyetli orın tutadı. Qaraqalpaqstan Respublikasında 300 den aslamıraq dárilik ósimliklerdiń túri bar. Olardan 30 dan aslam túri házirgi waqıtta xalıq hám ilimiy meditsinada qollanıladı. Solardıń ishinde iytsiygektiń, ádiraspannıń, boyanniń, cherkezdiń, efedraniń (qizilsha) hám t. b. qorlari Qaraqalpaqstanda kóp. Degen menen olardiń qorlarıda azayıp baratırǵanlıǵı sezilmekte.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziyoev óziniń shıǵıp sóylegen sózlerinde ekonomikamızdıń jetekshi tarmaǵı bolǵan awıl xojalıǵın rawajlandırıw hám modernizatsiyalaw boyınsha aldımızǵa úlken wazıypalar turıptı, sonıń ishinde mal sharwashılıǵın rawajlandırıwda bekkem ot-shóp bazası menen támiyinlewde keń maydandı jaylawlardan paydalanıwımız tiyis dep kórsetken edi [1].
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017-jıl 7-fevraldaǵı “Ózbekstan Respublikasın elede rawajlandırıw boyınsha Háreketler strategiyası haqqında”ǵı PF-4947-sanlı Pármanı, 2017-jıl 20-apreldegi “Joqarı bilimlendiriw sistemasın elede rawajlandırıw is-ilajları haqqında”ǵı PQ-2909-sanlı Qararları hám basqada normativ-huqıqıy hújjetlerde belgilengen wazıypalardı ámelge asırıwda usı kurs jumısıda belgili dárejede xızmet etedi [2].
Topiraq–klimat jaǵdaylarınıń ózgeshelikleri boyınsha Qaraqalpaqstan Respublikasınıń territoriyası manzaralı aǵashlar menen putalardı kóbeytiw ushın az jaramlı keledi. Sonlıqtan bul rayon jasıl qurılıslar ushın qolaysız zonaǵa jatqarıladı. Ósimliklerdiń ósiw ritmi hám rawajlanıw ózgeshelikleri qorshaǵan ortalıqtıń jaǵdaylarına túrlerdiń beyimlesiw kórsetkishlerin sıpatlawshı baslı belgiler bolıp esaplanadı. Introduktsiya etilgen ósimliklerde ósiw hám rawajlanıwdıń klimatlıq faktorlardıń ritmine introduktsiya etiletuǵın jerdiń ayrıqsha ekologiyalıq jaǵdaylarına sáykes keliwi olardı mádeniylestiriwge eńgiziw ushın ayrıqsha áhmiyetke iye boladı. Usınday etip izertlewler alıp barılǵanda hárqıylı orınlarda ósiw ritmi menen rawajlanıw arasında ayırmashılıq anıqlanadı.
Házirgi waqıtta Respublikamızda shorlanıw hám shólge aylanıw protsessleriniń kusheyip barıwı nátiyjesinde, ósimlik túrleri azayıp barmaqta. Olar arasında qatań qorǵawǵa mutáj kóp ǵana siyrek ushırasatuǵin, endem hám relikt túrler bar. Bunday turlerdiń sanı 400 átirapında bolıp, olar Ózbekstan florasınıń10-12 % tin quraydı. 1992-jili 9-dekabr`de «Tábiyattı qorǵaw haqqında», 1997-jılı 26-dekabr`de «Ósimlikler duńyasın qorǵaw hám olardan paydalanıw haqqında», «Ósimlikler dúnyasın qorǵaw hám onnan paydalanıw» (jańa redakciya) 2016-jıl 21-sentyabrde qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń nizamları qabıl qılındı. Bul nızamlar barlıq ósimlikler turlerin saqlap qalıw, olardı asırap abaylawda hám qorǵawda áhmiyetli hújjet bolıp esaplanadı.