Jiniyaz atı

1.1. Bir tuqımlı qurǵaq hám kóp tuqımlı qurǵaq miyweler haqqında túsinik
Tuqimli miyweler dúzilisi boyinsha qabirshaqdan, mıywe etinen hám et ishinde bes uyali urug kamerasınan shólkemlesken bolıp tabıladı.
Alma. Alma eń tarkdlgan mevali terek esaplanadi. Respublikamizning klimat sharayatı alma jetistiriw ushın eń qolay esaplanadi. Alma tiykarınan xul mıywe xrlida tutınıw kilinadi. Sonıń menen birge, odan murabba, murabba, kiyom, kompot sıyaqlı ónimler alınadı. Almanı quritip alma kaqi xam etiw múmkin.
Alma quramında olardıń o’siw orinlari, sharayatları hám pomologik sortlarına qarap elementlar mug’dari tomendegishe boladı (%): qant — 8—15, organikalıq kislo-talar — 0, 2—1, 7, pektin elementları — 0, 5—1, 2, mine­ral elementlar — 0, 3—0, 6, aqsillar — 0, 2—0, 4. Olar quramında S vitaminining mug’dari 10—40 mg% ni quraydı. Bunnan tashkari almalar quramında B1, v2, RR vitaminlari hám karotinlar ushraydı. Almalardıń aziqliq hymati hám shıpabaxshlik qásiyetleri olar quramında naǵız ózi modsalar bar ekenligi menen tusintiriledi.
Pisip jetilish vakti hám tutınıw kilinish múddetleri qandayligiga qarap almanıń pomologik sort­lari jazǵı, gúzgı hám kishki sortlarǵa bolinedi.
Jazǵı sortları úzilgennen keyin uzaq, saklanmaydi, alshaq jaylarǵa jiberiw ushın onsha jaramaydı. O’zbekistan Respublikasında rayonlastırılgan jazǵı alma sortlarına Rozmarin erte pishar, Samarqant erte pishar, Paydador, Aqnaliv, Dásterxoni, Piskent, Saratoni, Juldız sıyaqlı sortların kirgiziw múmkin.
Gúzgı sortları sentyabr aylarında pisip jetiledi, uzaq, jaylarǵa junatishga yaraqli, sovuQuonalarda 3 ay múddetkeshe saklash múmkin. Gúzgı alma sortlarına Qantil sinap, Altın Graymo, Kizil alma, Aq rozmarin, Starkoimson, Farxod sıyaqlı túrlerdi kirgiziw múmkin.
Kishki alma sortları ob-xavo sharayatına qarap, ılajı bolǵanınsha kechraq terip alınadı. Lekin, miyweler sovuk tushguncha yamasa yogingarchilik baslanguncha terekte kolib ketpewi kerek. Kishki alma sortları uzil­gandan keyin saklanish processinde eyishga yaraqli bulib etiledi hám bir neshe ayǵasha, ayırım sortları bolsa kuklamgacha, xatto sovuk bólmelerde qolay sharayat ámeldegi bulsa jańa paydaǵa shekem saklanishi múmkin.
Respublikamızda rayonlastırılgan tiykarǵı kish­ki sortlarǵa Golden delishes, Renet Simirenko, Aq rozmarin, Shreder kishki, vaynsep, Djonatan hám basqa alma sortları kiredi.
Almalar sapasına talaplar. Tez pishar alma sortlarınıń sapası GOST 16270—70 ke, kechpishar alma sortlarınıń sapası bolsa GOST 21122—75 standartı talabına juwap beriwi kerek Bul Mámleket standartları talabı boyinsha tez pishar almalar sapa ko’rsetkishlari boyinsha 1- hám 2- tavar sortlarına bulinsa, kesh pi­shar alma sortları bolsa joqarı, 1-, 2- hám 3- tavar sortla­riga bolinedi. Almalardı tavar sortlarına ajıratıwda tiykarǵı ko’rsetkish tekseriw ushın úlgi retinde alınǵan almalardıń eń úlken kúndelang kesiminiń diametri esaplanadi. Mısalı kechpishar almalardıń dumalaq formalı joqarı sortında kúndelang kesiminiń diametri 65 mm den, 1-sortında 60 mm den, 2-sortında 50 mm den, 3-sortında bolsa 40 mm den kem bulmasligi talap etiledi. Buvdan tashkari almalardıń sapasın belgileytuǵın tiykarǵı ko’rsetkishlarga olardıń tashki kurinishi, pisip jetilgenlik dárejesi, xidi, da’mi sıyaqlı ko’rsetkishlari kiredi. Chirigan, isikgen, eti koraya baslaǵan almalar satıwǵa ruxsat etilmeydi.
Almurt Almurt issiksevar terek, mıywesi almaǵa salıstırǵanda talay názik, sol sebepli saklashga hám tasıwǵa shıdamsızraq mıywe esaplanadi. Almurt tiykarınan xul mıywe retinde tutınıw kilinadi hám odan kompot, murabba, Kukat sıyaqlı ónimler xamtayarlaw múmkin.
Almurt xam pisip jetiw múddetine qarap jazǵı, gúzgı hám kishki boladı. Jazǵı sortlarına vilyame jazǵı sortı, Zuxra, Lastoch­ka, Padaraq, Rano sortları kiredi. Gúzgı sortlarına Lesnaya Krasavisa, Gúzgı kizil nashvati, Paxtakesh, Medovaya sortları kiredi.
Kishki sortlarına kishki Dekanka, Royal zimnyaya, Olive de Serr, Kishki nashvati, Kyure sortları ki­radi. Jańa úzilgen almurtlar sapasına kura 1- hám 2- tavar sortlarına (GOST 21711—76 ), kechpishar almurtlar bolsa 1-, 2- hám 3- tavar sortlarına (GOST 21713-76 ) bolinedi. Bular ushın xdm tavar sortların belgilewde tiykarǵı ko’rsetkish eń úlken kúndelang kesiminiń diametri esaplanadi.
Bexi. Bexi tereki issiksevar, mıywesi iri, ol­maga yamasa naqka uxshash boladı. Bexining quramında qant, organikalıq kislotalar, pektin elementları, S vitaminlari boladı. Mevasining eti tıǵız, da’mi tishni kamashtiruvchi hám xidi xoshbuy, yaqimli boladı. Bexidan murabba, marmelad, kompot, djemlar tayarlaw múmkin. Respublikamızda bexilarning Almurt bexi, Baxri, Turush, Shıyrın, Samarqant sıyaqlı sortları jetistiriledi. Bexilar sapasına kuyiladigan talaplar xam alma hám almurtlar sapasına kuyiladigan talaplarǵa uxshaydi.

2.