Jiniyaz atı

Kurs jumisiniń maqseti hám wazıypaları: Har qanday pán izertlew iskerligi menen baylanıslı bolip ol yamasa bul qadiyseler tuwrısındaǵı bilimler toplawga qaratılǵan, hámde izertlenip atırǵan nárse qádiyseler tuwrısında tolıq hám tereń bilim alıwǵa qaratılǵan. Respublikamızda ushırasatuǵın bir tuqımlı qurǵaq miyweler, kóp tuqımlı qurǵaq miyweler, jemis miyweler, miywe hám tuqimlardıń tarqalıwı, beymlesiwi hám áhmiyetin úyrenip qısqasha maǵluwmatlar keltiriw.
Miywe jabıq tuqımlı ósimlikler ushın tán bolǵan generativ agza esaplanıp, gúlde tuqımlanıw protsessinen soń analıq qarınshası hám gúldiń basqa aǵzaları qatnasında rawajlanadı. Egerde gúlde bir neshe analıq bolsa, olar tuqımlanǵannan soń ayırım miywelerden payda bolǵan top miywe rawajlanadı. Miyweler forması, ishki dúzilisi hám gistologiyalıq hárakterine kóre júdá júdá hár túrli boladı. Miyweniń qabıǵı perikarp dep atalıp, ol shártli ráwishte úsh qabatqa ajıratıladı: ishki endaqarp, ortańǵısı mezaqarp hám sırtqı ekzaqarp. Usı qabatlar barlıq miywelerde bir qıylı dárejede rawajlanbaǵan.
Ámeliy áhmiyeti. oqıwshı jaslarǵa hám úlkemiz tábiyatın súyiwshi barlıq jerleslerimiz ushın bahalı maǵlıwmat deregi esaplanadı.
Kurs jumısınıń dúzilisi. Kurs jumısı 29 betten ibarat bolıp, kirisiw, 2 bap, juwmaq hám 15 paydalanılǵan ádebiyatlar diziminen ibarat.

1. 
   Miywelerge ulıwma sıpatlama
   

Respublikamız Awıl, xojalıǵınıń jetekshi tarmaqlarınan biri bag'shiliq esaplanadı. Ózbekstan a’yyemnen mazali damlir miyweleri menen belgili bolg’an. Bizde jetistirilgen ánjir, ánar, xurma sıyaqlı subtropik miyweler da’mi hám jag’imlilg’i menen ayrıqsha ajiralip turg’an. O’zbekistanda jetistiriletuǵın miyweler hám mayda miywelerdiń joqari sapa ko’rsetkishlerge iyeligi aldınan tán alınǵan. Mısalı, O’zbekistan júzimlerinde qant statyasınıń mug’dari 18—30 protsentti, pomidorlarda bolsa qurg’aq element mug’dari 5, 5 procentten artiqraqni quraydı. O’zbekistan mıywe-palız eginleri ónimleri dúnya bazarında basekiles esaplanadi.

Respublikada palızshılıq, bag’darshilik hám júzimshilik tiykarınan son’g’i 25 jılda tez pát penen rawajlandi. Sol dáwir dawamında bazarlar hám júzim baǵılar maydanı eki esege, miyweler, mayda miyweler hám júzimniń jalpı paydası bolsa to’rt eseden ko’birekke asdı.
O’zbekistan awil xojaliq o’nimi resurslarına bay mámleket esaplanıp, bul jerde 10 mln. tonnadan artiq miywe ham paliz onimler ónimleri islep chikarish ushın qolay tábiy klimat sharayatı bar bolıp tabıladı. Házirgi kúnde respublikamızda 1, 7 mln. tonna mıywe hám júzim ónimleri islep shigarilmaqta.
Respublikada jetistirilip atirgan miywe ham paliz onimler ónimleriniń yarımısı zaxarli támiynatı ushın etarli bolıp tabıladı. Usınıń sebepinen artiqcha islep chikarilgan mıywe ónimleri Respublikadan tashkariga satıladı hám málim mikdordagi miyweler bolsa shet el mámleketlerge satıw hám mámleket ishkerisi mútájligi ushın kayta islengen, konservalanǵan hám quritilgan maxrulotlar alıw ushın paydalanıladı.
Mámleketimizde keyingi jıllarda utkazilayotgan isloxtlar sebepli awil, xojaliq sistemasında xam tupten o’zgerisler juz berdi. Eger aldınları tiykarǵı miywe ham paliz onimler ónimleri úlken-úlken jámáát xojaliqlarida islep chikarilib, mámleket sirtinda oraylastırılǵan túrde sotilgan bulsa, xrzir bolsa mıywe-sab­zavot ónimleri jetistiriwdeda etakchi urındı dexdon hám fermer xojaliqlari iyeleydi. Mısalı, 1992 jılda respublikada 47, 5 mıń fermer xuxkaliklari ámeldegi bolgan bulsa, 2000 jıldıń baslarında bolsa olardıń sanı 29 mıńǵa etdi.
Usılardan 22 mıńnan ko’birek o’simlik ónimleri islep chikarish menen shugulla-nadi. Usınıń menen bir katorda mıywe-palız eginleri ónimleri islep chikarishda jeke hám fermer xojaliqlarining ulessi jildan-jılǵa artıp barmaqda. Fermerler 1999 jılda 10 mıń tonna mıywe hám júzim jetistirilgen. O’zbekistan joqari dám ko’rsetkishlariga iye bolgan kishmish, quritilgan miyweler islep shigariw boyinsha dúnyada aldınǵı urınlardan birin iyeleydi.
Respublikada mıywe maxrulotlari islep chikarishga xukumatimiz úlken itibar qaratip atir. Jańa-jańa texnologiyalıq buyımlardıń satıp alınıwı, remontlanıwı, mıywe konservaları, quritilgan ónimler islep chikarishning jıldan jılǵa artıp barıwı, mıywe ónimlerin kirip etiw boyınsha alıp barılıp atırǵan keń kolemli jumıslar bunıń úlgisi bolıp tabıladı.
Ho’l miyweler
Dúzilisi hám qanday sharayatta osiwine qarap miyweler tomendegishe gruppalanadı :
- tuqimli miyweler - alma, almurt, bexi;
- da’neli miyweler - erik, shabdal, qareli, shiye;
- mayda miyweler - júzim, smorodina, qulpinay, shipovnik, Malina hám jabayı miyweler;
- subtropik hám tropik miyweler limon, mandarin, apelsin, ánar, xurma, ánjir, ananas hám basqalar;
- g’oza tarizli miyweler grek g’ozasi, er g’oza, kedr g’ozasi, badam, pıste hám basqalar.