7-tema: Globallasıwdıń mádeniy tárepleri Reje

Ǵalabalıq mádeniyat túri. Ǵalabalıq mádeniyat - mádeniyat bar ekenligin quramalı, hámme waqıt bir túrde talqın etilmeytuǵın ózine tán forması. “Ǵalabalıq mádeniyattı Batıs mádeniyatı menen baylanıslı hádiyse dep túsiniw, sonıń menen birge, onı ideyasızlıq, sapasızlıq hám olaqlıq úlgisi retinde aytıladı. Ǵalabalıq mádeniyat tereń social hám mádeniy túbirlerge iye. Ǵalabalıq mádeniyat payda bolıwınıń social – ekonomikalıq negizi iri sanaat óndirisiniń payda bolıwı menen baylanıslı. XX asirde radio, kino, televedenie, video, kompyuterler sistemasınıń payda bolıwı nátiyjesinde ǵalabalıq mádeniyat óz rawajlanıwınıń jańa basqıshına qádem qoydı. Bul basqıshta kópshilik ushın maqul túsetuǵın bolǵan kóz qaraslar hám qádiriyatlardı qáliplestiriw múmkinshilikleri keskin dárejede ósgeni menen xarakterlenedi. Tásir etiwdiń názik hám qúdiretli quralına aylanǵan reklama, moda sıyaqlı qurallar járdeminde ǵalabalıq tutınıw mádeniyatiń, intellektuallıq iskerlik fizikalıq miynetti hár tarawdan qısıp shıǵarıw kúsheygen bir waqıtta fizikalıq saw bolıwǵa xızmet etetuǵın sport túrlerin aktiv násiyatlaw jolı menen fizikalıq bárkámal shaxstı qáliplestiriwge urınıwda da áne sol processtiń nátiyjesi bolıp tabıladı. Ǵalabalıq mádeniyat xalıq mádeniyatınan ayrıqsha bolıp esaplanıw tekǵana milliy, bálki milletlerara, baynalminal ózgeshelik kásip etiwi, áyne waqıtta ulıwma milliylikten uzaq bolıwı da mumkkin. Kóplegen jaǵdaylarda ǵalabalıq mádeniyat ol yamasa bul úlgisiniń milliy tiyisliligin tek onıń tili yamasa atqarıwshısına qaray ajıratıw múmkin. Elitar mádeniyat kópshilikke qaratılmaǵan, túsiniw qıyın bolǵani menen ajralıp turadı. Ǵalabalıq mádeniyat insanǵa tán bolǵan sezimler - muxabbat, qáweter tabısqa erisiwge bolǵan umtılıw, túsiniksiz (ǵaroyibot) isenim hám sol sıyaqlılarǵa tıykarlanıwı ústinlik etedi. Sol jol menen ǵalabalıq mádeniyat real turmısqa qaysıdúr tárepleri menen uqsas bolǵan, biraq onnan usı waqıtta bir qansha uzaq bolǵan turmıs tábiyat kórinisin jaratadı.”
Ǵalabalıq mádeniyatqa sın kózqarastan munasábette bolǵan taǵı bir mádeniyattanıwshı bul - X. Ortega-i-Gasset. Alım pikrine qaraǵanda, XX ásir jáhánǵa ulıwma jańasha sharayattı alıp keldi: keleshekte adamlar kópshiligi qatańlıq penen siyasatqa aralasatuǵın, tariyxtıń baǵdarın, mádeniyat rawajlanıw jolın basqaratuǵın boldı. Kópshilik – tek ǵana adamlar sanı menen bálki, sapa dárejesi menen de belgilene basladı. Biraq, sonı esten shıǵarmaw kerek san sapası qaysı dárejede ekenligin anıqlap bolmaydı. Ol túsiniksiz bolıp, kóp jaǵdayda sapa dárejesi tómen, tómen tekshege jaqın boladı. Kópshilik, olar ushın túsiniksiz bolǵan, olardıń sanasın qabıl etpeytuǵın tereń mazmundaǵı mádeniyat túrlerin jaqtırmay qaraydı. Sol sebepli bárhulla, elitar mádeniyat penen ǵalabalıq mádeniyat ortasında daw kelip shıǵıw qáwipi bar.
G. Markuze de ǵalabalıq mádeniyattı sın pikirler eken, jámiyet ǵalaba xabar quralları arqalı individke bir formalı ónimdi ustalıq penen zorlap «tıqadı», dep esaplaydı.
Biraq, XX ásirdiń aqırına kelip ǵalabalıq mádeniyatqa bolǵan munasábet ózgerdi, oǵan unamlı jantasıwshılar sanı kóbeydi. Bul process áwele AQSh hám Batıs Evropada sezildi. Endi ǵalabalıq mádeniyatqa - kóp sanlı adamlardıń diydi hám talabın qaniqtiratuǵın, olardıń mádeniyatı dárejesine uyqas túsetuǵın, olardı qanıqtırıp ráhát baxsh etetuǵın mádeniyat quralı retinde qaraytuǵın boldı. Amerika sociologi D. Bell sózi menen aytatuǵın bolsaq, ǵalabalıq mádeniyat Amerika jámiyeti aǵzaların birlestirip mámlekette social uyǵınlıqtı (garmoniyanı) ornattı.
Amerika sociologi E. Shillz da ǵalabalıq mádeniyattı qorǵaydı. Búgingi kúnde batıs mádeniyattanıwı hám sociologiya pánlerinde ǵalabalıq mádeniyat - bul ápiwayı ǵalabalıq adamniń talapların qaniqtirıwshı normal jaǵday, degen túsinik payda boldı. Hazirgi waqıtta bul mádeniyat túrin joq etip bolmaydı hám buǵan mútajlik de joq. Kerisinshe, joqarı mádeniyat úlgileri aralasıwları arqalı ǵalabalıq mádeniyat sapa dárejesin kóteriwge, jaqsılawǵa urınbaqta. Olar, joqarı mádeniyat ǵalabalıq mádeniyatqa sińiw processinde onı joqarı dárejege alıp shıǵadı, dep esaplaydı.