7-tema. XIX ásirdiń ekinshi yaRİMİ-xx ásirde dúNYa pedagogika iliminiń rawajlaníWÍ. K. D. UshInskiydiń pedagogikalíq miyrasí jobasi

Pedagogikalıq koncepciyalardıń túrleri:
1.Avtoritar mektep (bixevioristlik pedagogika).
2.Ulıwmainsanıylıq mektebi (neopedocentrizm, ekzistencializm, neopozitivizm).
Ulıwmainsanıylıq pedagogikası jańasha tárbiyalaw hám «progressivizm», «pedocentrizm» ideyalarına jaqın. Pedagogtan balanı qanday bolsa, solaylıǵınsha qabıl etiwdi, onıń oy-pikirlerin hám zárúrliklerin seziw talap etiledi.
Pedagogikalıq koncepciyalardıń principleri: 1) bir pútinlik; 2) differenciallanǵan qatınas; 3) tábiyat penen uyǵınlıq; 4) mádeniyat penen uyǵınlıq; 5) ulıwmainsanıylıq; 6) ortalıqlı qatınas; 7) qádiriyatlı-mazmunlı; 8) háreketli qatınas;
XXI ásir dún’ya bilimlendiriw sistemasındaǵı global tendenciyalar:
- bilimlendiriwdiń barlıq xalıqlar ushın ashıqlıǵı, onıń basqıshları hám dárejeleriniń úzliksizligi hám dawamlılıǵın támiyinlew;
-oqıw orınlarınıń avtonomlıǵın támiyinlew hám óz betinshe jumıs islewge múmkinshilik jaratıw;
-barlıq bilim alıwdı qálewshilerdiń bilim alıwǵa bolǵan huqıqların támiyinlew;
-oqıw-shólkemlestiriwshilik ilájlarınıń baǵdarların keńeytiw hám rawajlandırıw;
-bilimlendiriw xızmetleriniń bazarın keńeytiw hám studentlerdiń sociallıq quramın ózgertiw;
-dún’yanıń rawajlanǵan ellerinde bilimlendiriw tarawın qarjılandırıwdı ústin, birinshi gezektegi ob’ekt dep qaralıwına erisiw;
-mektep hám joqarı bilimlendiriwde tálim baǵdarlamalarınıń turaqlı túrde qayta kórilip hám tolıqtırılıp barıwına erisiw;
-«ortasha oqıwshı»nı baǵdar (orientir) etiwden uzaqlasıw, talantlı balalarǵa hám jaslarǵa bolǵan dıqqat hám itibardıń artıwına, bilimlendiriw hám is-háreket nátiyjesinde olardıń qábiletleriniń ashılıwına hám rawajlanıwına qızıǵıwshılıqtı oyatıw;
-rawajlanıwdan arqada qalǵan, mayıp balalarǵa tálim-tárbiya beriwdiń qosımsha resursların izlestiriw;
11.3. Xalıqaralıq joybarlar hám tálim baǵdarlamaları.

Dún’yada júz berip atırǵan globolizaciya processii jámiyetlik turmıstıń barlıq tarawlarına óz tásirin tiygizbekte. Ekonomika, siyasat, religiya h.t.b. tarawlar menen birge tálim-tárbiya sistemasın uyǵınlastırıw isleri házir dún’yanıń kóplegen mámleketlerinde jedel alıp barılmaqta. Xalıqaralıq tálim baǵdarındaǵı joybarlar hám baǵdarlamalar dúzilmekte hám háreket etpekte. Olardıń Ózbekstan Respublikası menen baylanıslı bolǵan ayırımlarına toqtap ótemiz.

TEMPUS (Trans-European mobility for university studies-Universitetler ushın studentler almasıwın muwapıqlastırıwshı TransEvropalıq baǵdarlama) 1990 jılı járiyalanıp, joqarı tálim beriwde Oraylıq hám Shıǵıs Evropa elleri: Pol’sha, Vengriya, hám Chexoslovakiya ( keyinshelik- Bolgariya, Rumıniya, Yugoslaviya, Latviya, Litva, Estoniya, Sloveniya hám Albaniya qosıldı) elleri universitetleriniń birge islesiwin maqset etti.
Bul baǵdarlamanıń TEMPUS-II ataması menen atalǵan ekinshi basqıshı 1994 jılı baslanıp, oǵan Moldova, Qazaqstan, Qırǵızstan, Ózbekstan, Armeniya, Azerbayjan, Gruziya hám Mongoliya, keyinirek Bosniya hám Gercogovina, Makedoniya, Turkmenistan hám Tájikistan qosıldı.
2000 jılı TEMPUS-III fazası iske qosıldı. Jámi 1990-2006 jıllar aralıǵında TEMPUS tárepinen 6500 joybar qarjılandırılıp, Evropa Awqamı hám basqa mámleketlerdiń 2000 nan aslam universitetleri tartıldı. 2007-2013 jıllar aralıǵında TEMPUS-1V baǵdarlaması ámelge asırılıp, burınǵı etaplarda jámlengen tájiriybeler hám tabıslar esapqa alınǵan túrde ámelge asırıldı. Mısalı, baǵdarlamalardıń áhmiyetine qaray bólistirilgende «milliy» hám «regionallıq» ózgeshelikler esapqa alına basladı.
Ózbekstan Respublikasında 1994 jıldan baslap 65 joybar ámelge asırılıp, bunıń ushın 17,4 mln. evro ajıratıldı. Tashkent, Namangan, Andijan universitetleri bull baǵdarda dáslepkilerden bolıp eki basqıshlı joqarǵı tálimdi shólkemlestiriw, isbilermenlikti rawajlandırıw, azıq-awqat qáwipsizligi hám t.b. joybarlar boyınsha jumıslar alıp barıldı. Tashkent mámleketlik texnika universitetinde energetika tarawında menedjmentti rawajlandırıw, Tashkent mámleketlik ekonomika universiteti tárepinen kishi hám orta biznesti rawajlandırıw boyınsha qısqa múddetli kurslar shólkemlestiriw, Tashkent awıl xojalıǵın irrigaciyalaw hám mexanizaciyalaw institutında Tábiyattı qorǵaw boyınsha mámleketlik komitet xızmetkerleri hám kásip-óner kolledjleri oqıtıwshıları ushın qorshaǵan ortalıqtı monitoring etiw hám bahalaw boyınsha kurslar h.t.b. shólkemlestirildi.
Usı joybar tiykarında mámleketimiz joqarǵı oqıw orınlarınıń Ukraina, Rossiya, Qırǵızstan, Qazaqstan, Turkmenistan, Mongoliya h.t.b. eller oqıw orınları menen birge islesiwi jolǵa qoyıldı.
TEMPUS joybarı tiykarında joqarı oqıw orınları oqıtıwshıları hám studentleriniń, ilimiy xızmetkerleriniń, ministrlik hám kárxana xızmetkerleriniń Evropa mámleketlerine barıp, tájiriybe almasıwı, stajirovkalardan ótiwi jolǵa qoyıldı.
TEMPUS tómendegi ilajlardı rawajlandırıwǵa óziniń úlken úleslerin qostı:
-Magistratura hám bakalavriat oqıw baǵdarlamaların islep shıǵıw, eki basqıshlı joqarǵı tálimdi rawajlandırıw
-Oqıw materialların islep shıǵıw hám tolıqtırıw
-Joqarǵı oqıw orınlarına basshılıq etiwdi jetilistiriw
-Oqıtıwshı hám xızmetkerlerdiń qániygeligin jetilistiriw, olardı jańa bilim hám kónlikpeler menen qurallandırıw
-Kárxanalar menen joqarǵı oqıw orınları hám keń jámiyetshilik arasındaǵı baylanıstı bekkemlew
-Turaqlı akademiyalıq birge islesiwdi jolǵa qoyıw.
ERASMUS – (European Community Action Scheme for mobility of University students) joybarı 1989 jılı shólkemlestirilip, Evropa Awqamı mámleketleri arasında studentler almasıwdı maqset etken kommerciyalıq emes baǵdarlama esaplanadı. Bul baǵdarlama bunnan 16 ásir burın Arqa qayta oyanıwı dep atalǵan dáwirge tiykar salǵan Niderlandiyalıq danıshpan Erazm Rotterdamskiydiń atına qoyılǵan. Ol óz dáwirinde Evropanıń kóplegen universitetlerinde sabaq bergen, olarda tálim-tárbiya baǵdarında tájiriybelerdiń artıwına, sonday aq eń baslısı- olardıń óz-ara birge islesiwi boyınsha baslamalar menen shıqqan insan esaplanadı. ERASMUS baǵdarlaması boyınsha Evropa Awqamı universitetleri arasındaǵı studentler almasıw sxeması eń dáslep 145 joqarǵı oqıw ornın óz ishine alǵan edi.
Keyinshelik ERASMUS baǵdarlaması menen birgelikte ERASMUS MUNDUS baǵdarlamasıda háreket ete basladı (MUNDUS -latınsha «álem», «pútkil dún’ya» degen maǵananı ańlatadı). Bul baǵdarlama jer sharınıń derlik yarımın qamtıp alıp (sonıń ishinde Ózbekstanda bar), 2007-2011 jıllarda Evropa tálim sistemasın birlestiriw, yaǵnıy globallastırıwdı bas maqset etken.
Lekin 2014 jılı finanslıq jaqtan ózin aqlamay ornına-ERASMUS RLUS baǵdarlaması payda boldı. Bul baǵdarlama xalıqaralıq baǵdarlamalardı birlestiriwshi joybar bolıp, olar tiykarınan tómendegiler esaplanadı:
-Joqarǵı tálim boyınsha xalıqaralıq Erazmus Mundus, Tempus, Al’fa baǵdarlamaları
-Úlken jastaqılarǵa kásiplik tálim beriwshi Leonardo, Gryundtvig, Komenius baǵdarlamaları.
Bul baǵdarlamanıń maqseti jaslardıń bilim alıwı hám sport baǵdarındaǵı qızıǵıwshıların rawajlandırıw. Sonday aq bul baǵdarlama júdá hártárepleme bolıp, tómendegi tarawlarǵa xızmet etedi: