7-tema. XIX ásirdiń ekinshi yaRİMİ-xx ásirde dúNYa pedagogika iliminiń rawajlaníWÍ. K. D. UshInskiydiń pedagogikalíq miyrasí jobasi

Reformatorlıq pedagogikası, yaki pedagogikalıq reforma usılayınsha dún’yaǵa kelip, belgili ilimpazlar, múǵállimler seminariyaları oqıtıwshıları, mámleketlik hám jeke mektepler múǵállimleri, jámiyetlik hám mámleketlik ǵayratkerler olardıń avtorları boldı. Solardıń biri sıpatında sol dáwirdegi úlken burjuaziyalıq klass talaplarına juwap beretuǵın «Jańa mektep» atamasına iye pedogogikalıq aǵım payda boldı.
«Jańa mektep» aǵımı. Jeneva qalasında Angliya, AQSh, Franciya, Belgiya, Shvecariya h.t.b mámleketlerdiń ulıwmalıq talaplarına juwap beretuǵın «Jańa mekteplerdiń xalıq aralıq birlespesi» sholkemlestirildi. «Jańa mektepler» internat tipindegi oqıw orınları bolıp, jeke adamlar hám pedagogikalıq shólkemler tárepinen qrajılandırıladı. Oqıw tólemli bolıp, onıń júdá qımbatlıǵı sebepli tek ayırım aqsúyeklerdiń balaları ǵana oqıy alǵan. Bul mekteplerde oqıtıw hám tárbiyalawdıń «erkin hám aktiv» metodları dep atalǵan metodlar ken qollanılǵan.
Bul mekteplerde jumıslar basqa ápiúayı mekteplerge salıstırǵanda bir qansha jaqsı qoyılǵan. Ul balalar menen qızlar birgelikte oqıtılǵan, dene tárbiyası hám basqa pánlerden sabaqlar salıstırmalı túrde jaqsı shólkemlestirilgen, mekteplerge joqarı qániygelikke iye muǵallimler tartılǵan. Kabinetler, laboratoriyalar menen jaqsı támiyinlengen, miynet sabaqları (aǵash ustashılıǵı, slesar’shılıq isi, awıl-xojalıq h.t.b) jaqsı jolǵa qoyılǵan. Bul mektepler qalanıń shetindegi sulıw tábiyat qushaǵında jay jaylastı. Bul mekteplerdiń teoretigi hám shólkemlestiriwshisi francuz pedogogı E.Demolen boldı. Onıń pikirinshe bul mekteplerde hámme balalar bilim alıwı tiyis, lekin haqıyqatlıǵında bul mekteplerde tek bay, aqsuyeklerdiń balaları oqıdı.
«Puqaralıq tárbiyası» hám «miynet mektepleri» pedogogikası.
XX ásirdiń baslarında Germaniya hám basqada bir qatar ellerde Georg Kershenshteyner (1854-1932) tiykar salǵan «Puqaralıq tárbiyası» hám «Miynet mektepleri» teoriyası úlken áhmiyetke iye boldı. Onıń pikirinshe mektepler tolıǵı menen Germaniya húkimetine xızmet etiwi «Puqaralıq teoriyası» arqalı hár bir oqıwshı húkimetke sózsiz baǵınıw ruwhında tárbiyalanıwı tiyis. Bul ideya massalıq, xalıqlıq mektepler arqalı ámelge asırılıwı kerek.
XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń baslarında Germaniya tezlik penen hár tárepleme rawajlana basladı. Burjuaziyalıq óndiris ushın texnikalıq jaqtan jaqsı bilimge iye, siyasiy jaqtan tárbiya kórgen yaǵnıy hár túrli revolyuciyalıq háreketlerden uzaq bolǵan kadrlar kerek edi.
Kershenshteynerdi sol dáwirdegi poletarnattıń sanalılıǵı qattı qıynar edi. Ol «poletarnatlıq sananı alıp kiriwshi «ishki dushpanǵa» qarsı gúresiwde pushkilerde, bronlı mashında, armiyanıń mıltıqlarıda járdem bere almaydı. Oǵan basqa quraldı qollanıw kerek, ol anıq hám kúshli tásir etiwshi – siyasiy tárbiya bolıp, oqıwshılardıń sanasına mámlekettiń aldındaǵı wazıypalardı túsindiriw arqalı watandı súyiwge hám puqaralıq minnetti tárbiyalaydı». Ol mekteplerdi reformalawdı, miynet tárbiyasınıń rolin asırıwdı usındı. Sonıń menen birge hammege jalpı ulıwma orta bilim beriwge qarsı boldı. Onıń pikirinshe «miynet mektebi» minimum bilim beriw menen, maksimum kónlikpe, uqıp hám miynetsuyiwshilikti tárbiyalawı tiyis.
Kershenshteyner Myunxen qalasında xalıq bilimlendiriw bólimin basqarıw menen birge óz ideyaların belgili dárejede ámelge asırdı. Ol úlken jastaǵılar ushın jumıstan keyin bilim alatuǵın «qosımsha mektep» ler shólkemlestiriwdi qolǵa aldı hám olar jas rabochiylardı reolyuciyalıq háreketlerden tıyadı dep esapladı.