7-tema. XIX ásirdiń ekinshi yaRİMİ-xx ásirde dúNYa pedagogika iliminiń rawajlaníWÍ. K. D. UshInskiydiń pedagogikalíq miyrasí jobasi

10.3. Lev Nikolaevich Tolstoydıń pedagogikalıq kóz – qarasları.

Lev Nikolaevich Tolstoy (1828-1910)–genial rus jazıwshısı, haqıyqıy aǵartıwshı – pedagog 1828–jılı 9-sentyabrde Tula guberniyasınıń Yasnaya Polyana awılında tuwıldı. Ol óz bilimlerin kóbinshe óz betinshe oqıp – úyreniw arqalı asırıp bardı.

Ol pedagogikalıq xızmetin 1848 – jılı Yasnaya Polyana awılında diyxanlardı oqıtıp, sawatlı etiw hám olardıń turmısın jaqsılaw islerine kirisiwden basladı. Ol mektep ashıp, awıldaǵı kámbaǵallardıń balaların oqıta basladı. Sonıń menen birde Tula guberniyasında aǵartıwshılıq islerdi alıp barıwda ayanbay xızmet etti. Bul dáwirde onıń baslaması menen 20 dan artıq mektepler ashıldı.
Óziniń bilimlendiriw tarawındaǵı is tájiriybelerin keń en jaydırıw maqsetinde 1862 – jıldan baslap L.N.Tolstoy «Yasnaya Polyana» atlı pedagogikalıq jurnaldı shıǵara basladı hám onıń betlerinde «Xalıq bilimlendiriwi haqqında», «Sawatqa úyretiw metodları haqkında», «Mekteplerdiń erkin shólkemlestiriliwi hám rawajlanıwı», «Oqıwshılardıń eń jaqsı shıǵarmaları» sıqlı bir qatar maqalaların járiyaladı.
Tolstoy óziniń pedagogikalıq shıǵarmalarında oqıtıw teoriyası máseleleri boyınsha bir qansha jańa ideyalardı ilgeri surdi. 1860 –jıllardıń basında Tolstoy pedagogikalıq isin bunnan bılayda jetilistiriw maqsetinde ilimiy - izleniwler alıp baradı hám «hár bir mektep ózine tán bir tálim – tárbiya laboratoriyasına aylanıwı kerek» degen talaptı qoyadı. Onıń Yasnaya Polyanadaǵı mektebide óz aldına tájiriybe laboratoriyası edi. Oqıtıwshınıń oqıwshılar menen erkin sáwbetlesiwi tiykar etip alınǵan bul mektepte 7 jastan 13 jasqa shekemgi 30-40 dixan balaları oqıytuǵın edi. Bulardan tısqarı hár jılı 3-4 ulken jastaǵı adamlarda oqıp, bilim alar edi. Tolstoy ózi shólkemlestirgen mektepte oqıw rejesinde, oqıtıw mazmunında óz betinshe islep shıqtı. Onıń mektebinde oqıw, jazıw, taza jazıw, grammatika, din sabaǵı, rus tariyxınan gurrińler, arifmetika, medicina hám geografiyadan elementar bilimler berilip, balalarǵa suwret salıw hám qosıqta úyretiler edi. Rus tili sabaqlarında Tolstoy oqıwshılarǵa kórkem gúrrińler formasında medicina, geografiya hám tariyxtan maǵlıwmatlar berer edi. Ol bunday gúrrińlerdiń ulgisi sıpatında «Yasnaya Polyana mektebi»atlı maqalasında 1812-jılǵı Watandarlıq urısqa baylanıslı gúrrińin keltirip ótken.
L.N.Tolstoy 1869-jılı «Urıs hám paraxatshılıq» romanın jazıp, tamalaǵannan soń balalar menen ótkizetuǵın sabaqlarına jánede kirisedi. 1872-jılı onıń «Azbuka» («Álipbe») kitabı basılıp shıqtı. 1875-jılı bolsa onıń qayta islengen «Novaya Azbuka» («Jańa álipbe») hámde tórt «Kniga dlya chteniya» («Oqıw kitabı») kitapları jarıq kórdi.
Tolstoy sawat úyretiw ushın grammatikanı jaqsılaw ustinde kóp isledi, óz awılındaǵı mekteplerde ses (dawıs) metodınıń tásirin anıqlaw boyınsha arnawlı pedagogikalıq tájiriybeler ótkerip, jaqsı nátiyjelerden ibarat juwmaqqa iye boldı.
L.N.Tolstoy «Álipbe» hám «Oqıw kitabı» xrestomatiyaları menen bir qatarda óz zamanı ushın kóplegen abzallıqlarǵa iye bolǵan arifmetika sabaqlıǵında jazdı. Aldıńǵı metodist – alım sıpatında tayarlap baspadan shıǵarılǵan sabaqlıq hám qollanbalar Tolstoydıń óz xızmeti dáwrinde baslawısh tálim metodikası menen jemisli shuǵıllanǵanlıǵın kórsetedi.
L.N.Tolstoydıń pedagogikalıq xızmetiniń sońǵı dáwiri (1880 jıldan ómiriniń aqırına shekem) óz aldına bir basqıshtan ibarat boldı. Bul dáwir Tolstoyda diniy isenimniń payda bolıwı menen xarakterlenedi: adamlarǵa mehir – muxabbat, barlıq gunalarınan keshiw, óz – ara kelisimge keliw, zulımǵa qarsı zulımlıq isletpeslik h.t.b. Tolstoy óziniń diniy ádep – ikramlılıq táliymatın diyxanlardıń balaları menen ótkizilgen sabaqlarında sonday – aq ulken jastaǵılar arasındada keń ugit – nasiyat etip bardı.