8- amaliy mashg‘ulot. Biznes va tadbirkorlikda tavakkalchilik

Moliyaviy 
faoliyatga oid 
tavakkalchilik 

valyuta hisob rao‘amidagi mablag‘larning salbiy 
farqlanishi xavfi; 

investitsion sarflarning o‘zini o‘oplamasligi xavfi; 

pul oo‘imlari va aylanma mablag‘larning 
yetishmasligi xavfi; 

debitor va kreditor o‘arzlarning ko‘payib ketishi 
xavfi; 

noto‘lovlar xavfi; 

qimmatli qog‘ozlar qiymatining tushib ketishi xavfi; 

o‘arzga olingan mablag‘larni qaytarolmaslik xavfi va 
boshqalar. 
Siyosiy, iqtisodiy va 
ijtimoiy 
harakterdagi 
tavakkalchilik 

milliy mojarolar, harbiy to‘qnashuvlar, g‘alayonlar, 
terrorizm xavfi; 

ish tashlashlar, korrupsiya va jinoyatchilik xavfi; 

kutilmaganda solio‘, bojxona va boshqa me’g‘riy 
qonunchilik hujjatlarining o‘zgarishi; 

iqtisodiy beqarorlik va o‘sish sur’atlarining pasayishi; 

eksport va import tartibini murakkablashtirish xavfi. 
 Tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq 
tavakkal-chiliklarning turlari
Tashqi omillarga bog‘liq bo‘lmagan tavakkalchilik ko‘pincha quyidagi sabablarga 
ko‘ra vujudga kelishi mumkin: 

boshqaruv xodimlarining ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy va boshqa 
sohalarda noto‘g‘ri o‘arorlar qabul qilishi; 

xodimlarni tanlash va joy-joyiga qo‘yishdagi xatoliklar; 

xodimlarning o‘z xizmat vazifasiga mas’uliyatsizlik bilan yondoshuvi; 

-subyektni rivojlantirish 

strategiyasi va biznes rejasini noto‘g‘ri shakllantirish; 

o‘zini qoplamaydigan va aniq hisob-kitoblar qilinmagan loyihalarga qo‘l 
urish; 

daromadlar va xarajatlarni doimiy nazorat ostiga olmaslik; 

biznesdagi tashqi sheriklarni tanlashga mas’uliyatsizlik bilan yondoshuv; 

buxgalteriya hisobini to‘g‘ri va aniq yuritmaslik; 
Bunday tavakkalchiliklarning turlarini subyekt boshqaruvchilari doimiy ravishda 
kuzatib borishlari va ular natijasida yuzaga keladigan zararlarni pasaytirish 
tadbirlarini belgilab borishlari mumkin. 
Tashqi omillarning ta’siri natijasida yuzaga keladigan tavakkalchilik turlari 
subyekt boshqaruvchilari yoki xodimlarining hatti-harakatlariga bog‘liq bo‘lmay, 
ko‘pincha favqulodda shart-sharoitlarning ta’sirida yuzaga keladi. 
Har qanday tadbirkorlik firmasi tavakkalchilik bilan bog‘liq faoliyat olib borar 

---

33 
ekan, doimiy ravishda tavakkalchilik turlarini aniqlaydi, ma’qul bo‘lgan chegarasini 
belgilaydi hamda uning keskin oqibatlaridan o‘zini himoyalash yo‘llarini qidiradi. 
Tavakkalchilikdagi xavf darajasini aniqlash, uning oldini olish yo‘llarini izlab 
topish va oqibatida yuz berishi mumkin bo‘lgan zararlarni pasaytirish bo‘yicha chora-
tadbirlarni amalga oshirishga oid faoliyatni tavakkalchilikni boshqarish tizimi deb 
ataladi. 
Tadbirkorning tavakkalchilikni boshqarish doirasidagi faoliyati o‘z subyektining 
daromadligiga tahdid soluvchi tavakkalchiliklarning ta’siridan himoya qilishga 
yo‘naltirilgan. 
Tavakkalchilikni oo‘ilona boshqarish subyektning uzoq muddatli istio‘bolda 
muvaffao‘iyatga erishish imkoniyatini oshiradi, uning moliyaviy holatining 
yomonlashish xavfini bir muncha bo‘lsada kamaytiradi. 
Tadbirkor uchun paydo bo‘ladigan tavakkalchilikni taxminiy bilish zarurdir, lekin 
buning o‘zi yetarli emas. Muhimi, tavakkalchilikning aniq turi korxona faoliyatiga 
o‘anday ta’sir ko‘rsatayotganligi va qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligini 
aniqlab, uni to‘g‘ri baholay bilish va shundan so‘ng subyektining iqtisodiy 
samaradorligiga ta’sirini hisoblab topishdir. Tavakalchilikni boshqarish bir-birini 
to‘ldirib boruvchi bir nechta bosqichlardan iborat bo‘ladi (13-chizmaga qarang). 
Tavakkalchilikni boshqarishda eng avvalo yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan uning 
turlari aniqlanadi, ular tahlil etiladi va zararning kutiladigan darajasi hisoblanadi. 
Keyingi bosqichda uning oldini olish, ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni pasaytirish 
yoki sug‘urtalash tadbirlari ishlab chiqiladi va uni boshqarish usullari tanlanadi. Oxirgi 
bosqichda esa ko‘rilgan zararlarni qoplash, oqibatlarini tahlil etish va bartaraf qilish 
choralari ko‘riladi. 
Umuman olganda, tavakkalchilikni boshqarish tadbirkorga resurslardan yanada 
oqilona foydalanish, javobgarlikni taqsimlash, firma faoliyatining natijalarini yaxshilash 
va tavakkalchilikning ta’siridan xavfsizligini ta’minlash imkonini yaratiladi. 
Tavakkalchilikdaki xavf eshtimolini tashlil etish va basholash 
Xavfni 
oldini 
olish 
yoki 
pasaytirish 
imkoniyatlarini 
belgilash 
Tavakkalchilikni boshqarish usullarini tanlash 
Tanlangan usullarni qillash 
Natijalarni tashlil etish va basholash 
2. Tavakkalchilikni baholash usullari 
Tavakkalchiliklarni boshqarish jarayonida asosiy e’tibor uni baholashga 
qaratiladi. 
Tavakkalchilikni baholash –uning darajasini miqdoriy yoki sifat o‘lchamlari bilan 
aniqlashdir. 
Tavakkalchilikning taxminiy ehtimolini aniqlash turli yo‘llar bilan amalga oshirilishi 
mumkin. Ilmiy adabiyotla