8- amaliy mashg‘ulot

Buyruq-istak mayli. Qadimgi turkiy tilda fe’lning buyruq mayli formasi fe’lga –g’їl, -gil, -qїl, -kil, -їң, -iң (lar) kabi qushimchalarni qo’shish bilan hosil bo’ladi. Qatїg’lang’їl, qїlg’їl. Türk bəglər budun bunї əshidiң! Aңar kөrü biliң! (Kt.)
-zun, -su, -sü affiksining qo’shilishi bilan III shaxs buyruq fe’li hosil bo’ladi: barzun, әrmazun, yitməzun, yarlaqazu (T).
Buyruq va istak formalari. Buyruq formasining ikkinchi shaxs birligi fe’lning bo’lishli va bo’lishsiz negizi bilan bir xildir, ko’pligi esa birlik shakliga –n qo’shimchasini qo’shish Bilan yasaydi: ay (ayt), əsid (eshit), barїn (boring (iz), olurung (o’tiring (iz), əmgətməng (qiynamang)(iz).
Buyruqning –qїl, -kil; -g’їl, -gil formasi ham bor: bilgil (bilgin), kəlgil (kelgin), baqqїl (qaragin), qachg’їl (qochgin).
Buyruq formasining uchinchi shaxsi –zun, -zün qo’shimchasi bilan yasaladi: barzun (borsin), barmazun (bormasin), yitməzün (yo’qolmasin)
Fe’l o’zagiga –ayїn, -əyin, -yїn, -yin, -alїm, -əlim, -lim, -lїm, -zun, -zün, -sun, -sün affikslarining qo’shilishi orqali fe’lning istak mayli hosil bo’ladi. Masalan: Türk budun yoq bolmazun! (BQ) Bunday fe’l formalari istak, iltimos, xohish va boshqa shunga o’xshash ma’nolarni ifodalaydi. Masalan: ayїn, yog’latayїn, adїrїlmayїn, Өləlim, süləlim, basїnalїm, bәgәlim (T).³
Istak formasining birinchi shaxs birligi –(a) yїn, -(ə) yin, ko’pligi –alїm, -əlim qo’shimchasi bilan yasaladi.
Bol- (bo’l-) – bolayїn (bo’lay)
tilə- (tila-) - tiləyin (tilay)
bolma- (bo’lma-) – bolmalїm (bo’lmaylik)
өtün- (o’tin) - өtünəlim (o’tinaylik)
N lik lahjada bu qo’shimchalardagi ї va i o’rnida a va ə kelishi mumkin.