8-lekciya. Ot-shóp eginlerine sipatlama. SOBIQLI Ot-shóp eginleriniń Áhmiyeti. Jonishqa biologiyasi hám jetistiriw texnologiyasi rejesi

Kelip shıǵıwı hám tarqalıwı. Jońıshqa áyemnen egip kelingen hám keń tarqalǵan ósimlikler toparına kiredi. Eń birinshi ret jońıshqa eramızdan 5 mıń jıl ilgeri Orta Aziyada hám Kavkazda egilgen. Keyinirek bul ósimlik Evropanıń basqa zonalarına, Arqa hám Qubla Amerika hám Avstraliyaǵa tarqalǵan. Jońıshqanıń watanı Aziya zonası esaplanadı, házirgi waqıtta jer júzinde keń tarqalǵan halda ortasha 30 mln gektar jerge egiledi. Ózbekistanda jońıshqanıń egislik maydanı 200 mıń gektardı iyeledi.
Botanikalıq táriypi. Jońıshqa sobıqlılar (Fabaceae) tuxımlasına, Medicago áwladına tiyisli. Bul áwladqa jer júzinde tarqalǵan mádeniy hám 100 ge jaqın jabayı túrleri kiredi. Eń kóbirek egiletuǵın túrleri egislik jońıshqa- Medicago Sativa L.


Morfologiyası,biologiyası hám jetistiriw texnologiyası
Tamırı -oq tamır, jaqsı rawajlanǵan,topıraqqa 2 m shekem kirip baradı. Tamırınıń juwanlasqan bólimi tamır moyını, onıń joqarǵı bólimi tamır bası dep ataladı.Tamır basında paqal shıǵaratuǵın búrtikler jaylasadı
Paqalı – shóp tárizli, az-maz qırlı, túkli, sheti túksiz, ичи ковishi gewek, jasıl reńli, boyı 60-170sm. Bir túbinde 3-10 paqal boladı, buwın aralıqlarınıń sanı 8-20. Japıraǵı-quramańı, toqpár tárizli, úshqosalaq, sozıǵqı formada boladı. Paqaldıń tómengi bólimindegi japıraqlar mayda,orta bólimindegileri iri,joqarı bólimindegileri ortasha hám jińishke bolladı.Kók massasınıń 30-40% in japıraq quraydı.
Gúl toplamı-solqım formasında bolıp tiykarǵı hám qaptal shaqalarınıń japıraq qoltıqlarında jaylasadı.Bir solqımda ortasha 10-30 gúl boladı.
Sobıǵı-buralǵan formada, 2-5 márte buralǵan boladı, 6-12 tuxım boladı. Sobıǵı mayda, diametri 3-5 mm, túkli túksiz boladı, reńi sarı, bawır hám qara boladı. Tuxımı mayda, forması hár qıylı,1000 dana tuxım salmaǵı 1,5-3,5 gr.


Biologiyası
Issılıqqa bolǵan talabı. Tuxımı 1-3⁰ kógerip shıǵadı, ortasha temperatura 18-20⁰. Temperatura 30⁰ tan assa tuxımnıń kógerip shıǵıwına qolaysız jaǵday júzege keledi. Náli -6⁰ suwıqqa shıdaydı. Báhárde jońıshqa 5-7⁰ da óse baslaydı. Iǵallıqqa bolǵan talabı. Jońıshqa ıǵallıqtı súyiwshi ósimlik, ortasha jońıshqanıń transpiratsiya koefficienti 700-900 birlikke teń. Tamır jaqsı rawajlanǵanlıǵı ushın jońıshqa topıraqtıń tereń qatlamındaǵı suwdı ózlestire aladı, kúnniń ıssı waqıtlarında bir bólim japıraqların tógedi, ósiwden toqtaydı, biraq jawın-shashın baslanǵanda yaki suwǵarılǵanda ósiw jáne dawam etedi. Sonıń ushın jońıshqa lálmi jerlerde de egiledi.