8-маъруза. Мавзу: Замин ва пойдеворлар


Download 0.87 Mb.
bet2/4
Sana06.02.2023
Hajmi0.87 Mb.
#1169784
1   2   3   4
Bog'liq
8 -МАЪРУЗА

8.5-расм. Кумлар

ангсимон кум - заррачаларининг катталиги 0,1-0,05 мм оралигида.

Кумлар, агар ювилиб кетмайдиган колатда, бир текис зичликда ва
калин-ликда катлам булиб ётган булса, бинолар учун яхши булиб хизмат килади. Кумлардан ташкил топган асос юк таъсирида тез деформацияланади.

  1. Грунт таркиби 15% дан куп катталиги 0,05 мм дан 0,005 мм гача булган заррачалардан ташкил топган булса, бундай грунтлар чангсимонлар деб агалади. Чангсимон заррачалар грунтнинг курилиш хоссаларини ёмонлаштирадилар.

Глина (гил тупроклар, лой тупрок, сарик тупрок, соз тупрок) - кат­талиги 0,005 мм дан кичик булган игнасимон ва тангасимон шакллардаги заррачалардан ташкил топган грунт. Уларда заррачаларнинг узаро тегиб ту- риш солиштирма юзаси катта булади. Шунинг учун улардан ташкил топган асос юк таъсирида жуда секин деформацияланади. Глина-грунт курук холат- да катта юкларни кугариши мумкин. Пекин намлик ошган сари уларнинг юк кутариш кобилияти пасаяди. Грунт таркибида ингичка капиллярлар мавжуд. Грунтдаги ингичка говаклар сув билан тулгаи холатда музлаш содир булса, глина шишиши (букиши), яъни хажми катталашиши мумкин. Буни пойдеворларни лойихалашда хисобга олиш керак.
Кум ва глинанинг орасида кумлок тупрок (супесь) ва кумок тупрок (суглинок) учраб туради. Кумлок тупрокда - глина заррачаларининг мик- дори 3-10 % гача, кумок тупрокда эса 10-30 % гача булиши мумкин. Бундай грунтлар глинага хос хусусиятларга эга булади.
Лёсс (сарик ёки сог тупрок) - хам глина-грунтлар гурухига таалукли булиб, у саргиш рангли бир жинсли майда донадор ва ута говак жинслардан иборат. Унда чангсимон заррачалар куп булади. Лёссда оддий куз билан куриш мумкин булган йирик говаклар булади. Сув текканда бу тупрокда катта, тез содир буладиган чукиш (просадка) хосил булади. Шунинг учун улар ута чукувчан грунт (просадочный грунт) деб аталади. Ута чукувчан грунтлар икки типга булинади. Ута чукувчан грунт катлами сув таъсирида гулик хулланганда грунтнинг хусусий огирлигидан хосил
буладиган умумий чукиш (просадка) нинг киймати hltf)<5CM булса, бундай грунт 1-тип ута чукувчан грунт хисобланади. 11-тип ута чукувчан грунтларда эса > 5 см булади. П-тип ута чукувчан грунтлар устида бино курилганда унинг мус-тахкамлиги ва устиворлигини таъминлаш учун махсус чора-тадбирлар курилиши талаб килинади.

  1. Уйилтан грунтлар (сув хавзалари остидан рефулятор билан чикарилган грунтдан бошкаси) хамда органик аралашмалари бор грунтлардан аввал мустахкамламасдан асос сифагида фойдаланиш мумкин эм ас.

Ер ости сувлари асос грунтининг говакларини сув билан тулдиради, бу эса пойдевор турини танлашга, уларнинг улчамларига, чукурлигига, пойдевор- ни сувдан изоляция килишнинг тадбирларига уз таъсирини курсатади (8.6- расм). Асосни лойихалаш учун ер ости сувларининг сатхи, унинг узгариш чегаралари, кимсвий гаркиби хакидаги маълумотлар булиши шарт.

8.6-расм. Ер ости сувлари

Ер ости сувлари грунт таркибидаги эрувчан моддаларни эритиши, улар- ни ювиб кетиши мумкинлиги сабабли сув сатхининг узгариши окибатида грунт структураси узгариши мумкин. Шуни эсдан чикармаслик керакки, асоснинг намланиши факатгина ер ости сувлари сатхидан пастдагина эмас, балки ундан анча юкорида булиши хам мумкин. Бунга сувнинг капиллярлар буйлаб кутарилиши сабаб булади. Кузатишлар курсатдики, капилляр найчаларнинг диаметри 0,005 мм булганда сувнинг кутарилиш баландлиги майда кумларда 0,1-0,5 м, чангсимон кумларда 0,5-2 м, кумок тупрок (суглинок) да 5-15 м ва глинада 5-50 м гача етиши мумкин.


Ер ости сувларидаги зарарли кимёвий бирикмалар грунтни хам, пойдевор материалининг хам тез емирилишига сабаб буладиган агрессив мухит хисоб- ланади.
Кучсиз, буш грунтларда бино ёки иншоот куриш зарурияти тугилганда, сунъий асос яратиш учун, одатда, куйидаги усуллардан бири кулланилади:

  1. Шиббалаш - махсус шиббалагичлар (зичлагичлар - трамбовка) ёрдамида амалга оширилади (8.7-расм). Бу усул айникса кумлар учун кулай. Катта чукурликда грунтни зичлаштириш учун кум ёки грунт козикдари хосил килиш керак булади.


8.7-расм. Катта чукурликда грунтни шиббапаш оркали зичлаштириш.

  1. Цементлаштириш ёки силикатлаштириш йули билан йирик ва уртача кумларии мустахкамлаш мумкин (8.8-расм). Биринчисида грунтга капа бо- сим остида суюк холдаги сув ва цемент аралашмаси (цементное молоко), ик- кинчисида эса, навбат билан суюк шиша ва кальций хлор эритмаси юборилади. Майда ва чангсимон кумларга суюк шиша билан фосфор кислотасининг аралаш-маси ёки карбамид смола махсус котиргичлар билан юборилиши мумкин. Лёссимон грунтларни босим остида суюк шиша юбориш йули билан мустах-камлаш мумкин.




8.8-расм. Цементлаштириш ёки силикаглаштириш нули билан йирик ва уртача кумларии мустахкамлаш сермик усул ёрдамида лёссимон грунтларни мустахкамлаш мумкин. Бу усул грунтни юкори температура (400-800°С) да куйдириб сополга айлантириш хисобига мустахкамлигини оширишга асосланган.



  1. Грунтни алмаштириш усули кучсиз грунтни зичлаштириб ёки бошка усуллар билан мустахкамлаб булмайдиган холларда куллани-лади. Бунда жойда мавжуд булган грунтни бошка мустахкамрок грунт, купинча, кум ёки шагал билан алмаштирадилар.

Пойдеворлар бино деворлари ва алохида устунларининг ер остида жойлаш- ган кисми хисобланадилар ва бинодан тушадиган юкларни асосга узатиш учун хизмат киладилар. Бинонинг узокка чидамлиги, мустахкамлиги ва устиворли- ги куп жихатдан пойдеворнинг сифатига боглик. Пойдеворларнинг бино умумий бахосидаги улуши 8-10% ни, мехнат сарфи эса 10-15 % ни ташкил килади.
Пойдеворлар жуда мураккаб шароитларда хизмат киладилар, гурли- туман куч ва куч булмаган таъсирларни кабул киладилар (8.9-расм). Куч таъсирларга бинодан тушадиган огирлик ва унга грунт нинг каршилиги, грунтнинг ён томондан босими, пойдевор остидаги грунт шишганда хосил буладиган босим, грунтдаги тебранишлар, зилзила зарбалари кирадилар. Улар таъсирида хар-хил куринишдаги сикувчи, силжитувчи ва эгувчи кучланишларнинг юзага келиши натижасида пойдеворда йул куйиб булмай- диган деформациялар ва бузилишлар содир булиши мумкин.

8.9-расм. Пойдеворга куч ва куч булмаган таъсирлар: Куч таъсирлар: 1- бинонинг огирлик кучи; 2 - ён томондаги грунтнинг босими; 3 - сейсмик таъсирларнинг кучи; 4 - шишиб кутариладиган ер катламининг босим кучи; 5 - грунтнинг эластик каршилик кучи; 6 - грунтдаги тебранишлар; Куч бул­маган таъсирлар: 7 - грунтнинг температураси; 8 - ертула хонасининг тем- ператураси; 9 - грунтнинг намлиги; 10 - ертула хонаси хавосининг намлиги;
11 - сувдаги ва хаводаги зарарли аралашмалар; 12 - биологик омиллар
Куч булмаган таъсирларга намлик ва температуранинг узгариши, ортикча намлик, кимсвий моддаларнинг таъсири, хашорат, курт-кумиска, замбуруглар ва бактерияларнинг фаолияти мисол булади. Улар хам пойдеворда кутилмаган кучланишларнинг юзага келишига ва пойдеворнинг бузилишига сабаб булиши мумкин.
Юкорида санаб утилган таъсирларга мувофик равишда пойдеворларга куйидаги талаблар куйилади:

  • пойдевор ости текислигида сурилмасликка, агдарилмасликка карши етарли мустахкамлик ва устиворликка эга булиши;

  • ер ости сувларининг ва кимёвий моддаларнинг таъсирига хамда хашо­рат, курт-кумиска, замбуруглар ва бактерияларнинг фаолиятига чидамли бу­лиши;

  • совукка (музлашга) чидамли булиши;

  • узокка чидамлилик буйича бинонинг узокка чидамлилик даражасига мос келиши;

  • индустриал усулларбилан курит мумкин булиши;

тежамли. иктисодий самарали булиши керак
Пойдевор учун материал сифатида ёгоч, табиий тошлар, бетон, темир- бетон ишлатилади. Ёгоч пойдеворлар вактинчалик биноларда кулланилади. Шунда хам, чиришни олдини олиш учун, ёгочга кимёвий ишлов берилган бу- лиши керак. Улчамлари 200 мм дан кичик булмаган табиий тошлардан териш йули билан килинадиган пойдеворлар асосан кам каватли турар- жой биноларида кулланиши мумкин. Бунда тошларни маркаси камида R=30 кгс/см2 булган цемент-кум коришмаси ёрдамида териш керак. Монолит бетон пойдеворлар жойида колипга бетон куйиш йули билан хосил килинади. Купинча бетонни тежаш максадида бетон таркибига 25-35% хажмда йирик тошлар кушилиши мумкин. Бунда бутобетон хосил булади. Бу пойдевор- ларнинг асосий камчилиги уларни барпо этишда курилиш майдонида куп мехнат сарфланиши, об-хаво шароитига богликлиги хисобланади,
Замонавий биноларда асосан йигма бетон ёки темирбетон пойдеворлар кулланилмокда. Уларни йилнинг барча фаслларида барпо этиш мумкин.
Конструктив схемаси буйича пойдеворларни 4 та типга: лентасимон (тасмасимон), алохида турувчи, яхлит ва козик пойдеворларга ажратса булади (8.10- расм).


8.10-расм. Пойдеворларнинг конструктив ечимлари: а-лентасимон пойде­вор; б - алохида турувчи пойдевор; в - яхлит пойдевор; г - козик пойдеворлар







8.11- расм. Пойдеворнинг куйилиш чукурлиги: h - пойдеворнинг куйилиш чукурлиги; 1 - лентасимон бутобетон пойдевор; 2 - цоколь; 3-отмоска;4- гидроизоляция; 5 - ташки девор; 6 - пол
Грунтга куйилиш чукурлигига караб пойдеворларни саёз (5 м гача) ва чукур (5 м дан чукур) пойдеворларга ажратиш мумкин.
Текисланган ер юзаси сатхидан пойдевор ости сатхигача (8.11-расм) булган масофа h га пойдеворларнинг куйилиш чукурлиги деб айтилади. Пойдевор таглигинипг улчамларини ларда пойдеворнинг куйилиш чукурлиги биринчи кават полининг конструкция- сига ва бинонинг иеитилиш ёки иситмаслигига боглик холда кабул килинади. Иситиладиган бинолар пойдеворларининг энг кам куйилиш чукурлиги ташки деворлар учуй 0,7 м дан кам кабул килинмайди.
Иситиладиган бинолар ички деворлари ва колонналари пойдеворларининг куйилиш чукурлигини, асос грунтлари намланишдан ва музлашдан химояланган булса, ернинг хисобий музлаш чукурлигига боглик булмаган холда камида 0,5 м кабул килиш мумкин.
Лентасимон пойдевор барча асосий деворларнинг остида узлуксиз лента куринишида килинади. Лентасимон пойдеворлар ертулали биноларда ертула каватнинг ташки ва ички деворлари булиб хам хизмат киладилар. Бинодан тушадиган юклар куп булган холларда устунлар остида хам лентасимон пойдеворлар килиниши мумкин.
Лентасимон пойдеворлар турар-жой ва жамоат биноларида энг куп таркал- ган пойдевор турларидандир. Кундаланг кесими буйича лентасимон пойдевор­лар тугритуртбурчак (8.12-расм, а), купчилик холларда погонасимон булиши мумкин (8.12-расм, б, в). Улар йигма ва монолит (8.13-расм) булиши мумкин.
Лентасимон пойдеворлар табиий тошлардан, бетондан ва ундан ясаладиган йигма элементлардан барпо этилиши мумкин (8.13-расм). Табиий тошлардан килинадиган пойдевор супасининг кенглиги девор калинлигидан 100-120 мм энлирок килинади,







8.12-расм. Лентасимон пойдеворларнинг кундаланг кесими:


а - тугритуртбурчак; б - погонасимон пойдевор

8.13-расм. Лентасимон пойдеворлар: а-табиий тошлардан; б-монолит бетондан; в - монолит бутобетондан; г - йигма бетон элементлардан; 1 - ташки
девор; 2 - отмостка; 3 - монолит бетон; 4-бутобетон; 5 - табиий тошлар терма-
си; 6 - биринчи каватнинг поли; 7 - йигма бетон блоклар; 8 - йигма темирбетон
таглик плита; 9 - ёпма плита
Зарур колларда пойдевор кесимида босимнинг таксимланиш бурчагини хи- собга олган холда, погоналар воситасида пойдевор тагининг улчамлари катта- лаштирилади. Тошлардан терилган пойдеворда погонанинг эни алохида тошнинг улчамидан катта, баландлиги эса энидан кичик булмаслиги керак (8.13-расм). Бундай пойдеворлар куп мехнат талаб килади, асосан кам каватли биноларда кулланилади.
Бетондан килинадиган пойдеворлар барпо этиш технологиясига кура моно­лит ва йигма бетон пойдеворларга булинади. Монолит бетон пойдевор учун В7,5-В1О синф огир бетон кулланилади. Бундай пойдеворнинг кесимида босимнинг таксимланиш бурчаги 45° гача булиши, шунинг учун пойдевордаги погона эни ва баландлигининг нисбати купи билан 1:1 гача булиши мумкин. Монолит бутобе-тон пойдевор кесимида босимнинг таксимланиш бурчаги 36° гача булгани маъ-кул. Бундай пойдевордаги погона эни ва баландлигининг нисбати 1:2 дан катта булмаслиги керак. Бетон ва бутобетон пойдеворларда пойдевор супасинйнг эни деворнинг калинлигига тенг булиши мумкин.
Тайер йирик бетон блоклардан барпо этиладиган пойдеворлар энг индуст­риал конструктив ечим хисобланади. Улар одатда иккита элемент- дан: кундаланг кесими трапециясимон (баъзан тугри-туртбурчак шаклидаги) темир-бетон таглик плиталардан ва параллелепипед куринишидаги бетон блоклардан иборат булади.
йигма пойдевор таглик плиталарнинг эни 600, 800, 1000, 1200,1400, 1600, 2000, 2400, 2800, 3200 мм, калинлиги 300 мм килиб тайёрланади. Таглик плитала-рининг узунлиги 780, 1180, 2380 ва 3000 мм кабул килинган. Пойдевор блоклари эни 300, 400, 500, 600 мм, баландлиги 580 мм, узунлиги 880, 1180 ва 2380 мм килиб тайёрланади. Бинонинг баландлиги 3 каватдан паст булганда пойдевор ва ертула девори учун 50 % гача бушлик билан тайёрланган блоклар ишлатса булади.


8.14-расм. Иигма бетон элементлардан килинган лентасимон пойдеворлар:
а - оддий геологик шароитлар учун; б - зилзилали худудлар учун; 1 - йигма темир-бетон таглик плита; 2 - йигма етон блок; 3 - арматура билан жихозланган монолит пояс

Йигма пойдеворларни барпо этишда уларнинг таглик плиталари калинлиги 100-150 мм булган текисловчи кум устига ёткизилади, уларнинг оралиги 20 дан 200 мм гача булиши мумкин, ораси грунт билан тулдирилади (8.14-расм).


Пойдевор блоклари хамда таглик плиталар орасидаги горизонтал чокларга 100 маркали цемент-кум коришмаси тушалади. Блоклар орасидаги вертикал чок-лар цемент-кум коришмаси билан тулдирилади. Йирик блокларидан барпо этиладиган пойдеворлар ва ертула деворлари кар бир каторда, шунингдек бурчакларда, буйлама ва кундаланг деворлар кесишган жойларда бир-бирига тишлатилиши керак.
Алохида турувчи пойдеворлар алохида таянчлардан тушадиган юкларни кабул килишга ва асосга узатишга ишлайдилар. Уларни устунсимон ва стакан типидаги пойдеворларга ажратиш мумкин. Асос грунти мустахкам, лекин би- нодан тушадиган юк нисбатан кам булган холларда, яъни кам каватли бино- ларда устунсимон пойдеворлар ишлатилиши мумкин. Мустахкам грунт катлами чукур жойлашган холларда хам лентасимон пойдевор урнига устунсимон пойде­вор куллаш иктисодий жихатдан Самара беради. Устунларни асосий деворларнинг бурчакларида, улар кесишган жойларда орасини 3 м дан 6 м гача килиб куядилар (8.15-расм).


8.15-расм. Устунсимон пойдевор: а - умумий куриниши; б - план; 1 - таглик плита; 2 - устун; 3 - пойдевор балкаси; 4 - девор



Яхлит пойдеворлар пойдеворга тушадиган юк куп, грунт эса кучсиз булган холларда ёки ер ости сувининг сатхи юкори булган ертулали биноларда (бунда ертула поли паст томондан катта гидростатик босим таъсирида булади) кулланилади ва бино остини тулик эгаллайдиган плита килиб бажарилади. Улар балкали ёки балкасиз (текис), бетон ёки темирбетон плита куринишида лойихаланади (8.16-расм). Балкали яхлит плитанинг ковургаси пастга (8.16-расм, б) ва юкорига (8.169-расм, в) караган булиши мумкин. Крвургаларни узаро кесишган жойи каркас колоннасини урнатиш учун хизмат килади. Балкали яхлит плитанинг ковургаси юкорига Караганда, ковургалар орасидаги б ушли к кум ёки шагал билан тулдирилади ва устидан эса бетон тушалади. Бетон тушама арматураланмайди. Темирбетон плита учун арматура диаметри ва сони хисоблар натижаси асосида кабул килинади. Бутун бинонинг остита ёткизиладиган яхлит темирбетон балкасиз (текис) плиталар В 30 синф бетондан камида 500-600 мм калинликда барпо этилади. Бундай пойдеворлар юк кутариб турувчи деворли бинолар остида хам каркасли бинолар остида хам килиниши мумкин. Яхлит пойдеворлар кулланилганда асоснинг юза бирлигига тушадиган босим камаяди ва пойдевор-нинг бир текис чукиши таъминланади.





8.16 -раем. Яхлит пойдевор плиталар: а-балкасиз (текис) плита; б-балкали
(ковургаси пастга караган) плита; в-балкали (ковургаси юкорига караган) плита.
Козик пойдеворлар кучеиз грунтларга катта юкларни узатиш керак булганда ишлатиладилар. Бундам пойдеворлар бинодан тушадиган юкларни асосга узатувчи козиклардан ва шу юкларни кабул килиб козикдарга таксимловчи ростверкдан ташкил топадилар (8.17-расм). Ростверк барча козикларни бирлаштириб, уларнинг бирга ишлашини таъминловчи элемент х,исобланади. Монолит бетондан бажарилган ростверк козикдарни кушимча тадбирларсиз бирлашгира олади (8.17-расм, а). Темирбетон козикларнинг бош кисми бетон ростверкка камида 150-200 мм га кириб туриши керак. Бундан ташкари козикнинг арматураси профилли булганда камида 20 диаметрга, силлик булганда камида 40 диаметрга тенг узунликда козикдан чикарилиб ростверк бетонита киргизилиши талаб килинади.
Биноларда козиклар бир каторда жойлаштирилган холларда ростверк йигма темирбетондан килиниши мумкин. Бунда ерга киргизилган козиклар устига кушимча йигма темирбетон каллаклар кийгизилади ва уларнинг усти-дан йигма ростверк ёткизилади (8.17-расм, б). Ростверкнинг таги грунтга тегиб туриши ёки ер сатх,идан юкорида жойлашиши мумкин.


Н



8.17-расм. қозик пойдевор элеменглари: а - монолит ростверкли козик пойдевор; б-йигма ростверкли козик пойдевор; 1-козик; 2-монолит рост­верк; 3 - козикдан чиккан арматура; 4 - йигма кал-лак; 5 - йигма ростверк

Козиклар бетондан, темирбетондан, айрим холларда ёгочдан ва ме- таллдан килиниши мумкин. Уларни ерга зарба, вибрация, бураш усуллари билан киргизиш ёки олдиндан ковланган кудукларга бетон куйиб тайёрлаш мумкин. Узунлигига караб козикларни калта ва узун козикларга ажратиш мумкин. Ростверкнинг энидан козикнинг узунлиги 3 ёки ундан ортик марта куп булса, козикни узун козик деб аташ мумкин. Купинча калта козиклардан фойдаланилади, чунки уларни нисбатан мустахкам грунтларга хам осой кокилади. Лекин козикларнинг узунлиги 25 метргача ва ундан ортик булиши мумкин.


Козик пойдеворларни ишлаш принципларига караб уступ козик ва осма козик пойдеворларга ажратиш мумкин (8.18-расм). Устун козикларнинг учи (товони) мустахкам грунт катламига кириб туриши ва бинодан тушадиган юкни шу грунтга узатиши керак. Бундай козик пойдеворлар мустахкам грунт-гача булган чукурлик козикнинг узунлигидан катта булмаган холларда кулла-нилади (8.18-расм,а).
Мустахкам грунт катта чукурликда жойлашган холларда козик пойдевор- нинг учи (товони) унгача етмаслиги мумкин. Бундай холларда осма козик пойдеворлар кулланилади (8.18-расм, б). Улар козикларнинг ён сирти ва козикни ураб турувчи грунт орасидаги ишкаланиш кучи хисобига бинодан тушадиган юкни асосга узатадилар.
а б



8.18-расм. Ишлаш принципи буйича козик пойдеворларнинг турлари: а - устун козик; б - осма козик

Download 0.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling