8-ma’ruza. Quduq tubining konstruksiyasi tanlash Ma’ruza rejasi

8.6. Qum oqimlarini chiqishini oldini oluvchi quduq tubining konstruksiyasi 
Quduq tubi konstruksiyasi qumlarning chiqishini oldini oluvchi 
texnologiyasini yaratishga asoslangan bo‘lib, avvalo sementlangan ishlatish tizmasi 
perforatsiya oralig‘iga o‘rnatilgan quduq tubi filtri (yoriqli, sim o‘ramli, metall-
keramik, tatanli) bilan biriktiriladi. 
Bunday turdagi kuchsiz sementlangan quduq tubining konstruksiyasiga 
ta’sir etuvchi chegaraviy depressiya bosimining qiymati quyidagi formula orqali 
topiladi.
(
)
Gк
r
Rк
n
r
c
куд
к
/




=



(8.5)
bunda: s - tog‘ jinsining ilashish kuchi s=0,2÷1,4 MPa;
ξ - g‘ovakli kanalallarining mustahkamlik koeffitsienti;
тул
сам
m
m
=

m
sam 
- samarali g‘ovakli;
m
tul 
- to‘liq g‘ovakli. 
Rk - to‘yinish konturi radiusi, ishlatish quduqlarining oralig‘idagi yarim 
masofaga teng, m;
r
kud 
- quduqning radiusi, m;
K - tog‘ jinsining o‘tkazuvchanligi, mkm
2
.
Masalan: Chulquvar maydoni uchun quyidagi ma’lumotlar berilgan:

---

r
qud 
= 0,06 m; Rk = 400 m; K = 0,1 - 0,3 mkm
2
; m
sam 
= 22%; m
to‘l 
= 24%; S = 1 
MPa. 
МПа
n
P
18
,
0
68
,
2
484
,
0
2
,
0
6
06
,
0
400
06
,
0
24
22
1
=
=



=


Quduq tubi filtrining yoriqlarining kengligi Z quyidagi shartdan tanlanadi.
Z = 3d
1 
+ d
2
. 
bu yerda: d
1
, d
2 
- qatlam qumlarining eng kichik va eng katta zarrachasining 
diametri, mm.
d
1 
= 0,05 mm 
d
2 
= 0,15 mm bo‘lsa 
Z = 3 · 0,05 - 0,1 = 0,15 - 0,1 = 0,05 mm. 
Quduq tubi konstruksiyasida qumning chiqishini oldini olishda 
o‘tkazuvchan tamponaj materiali «Kontaren-2» materiali qo‘llaniladi, bunda sun’iy 
filtratsiya kanallari yaratiladi. Buning uchun tizma perforatsiya qilingandan keyin 
oqim chaqiriladi, qatlam 1-5 kun davomida ishlatiladi, qatlamning o‘tkazuvchanligi 
tekshiriladi va qatlamga yutilish uchun «Kontaren-2» tamponaj tarkibli material 
haydaladi. 
O‘tkazuvchan polimerli tamponaj materiali «Kontaren-2» ning tarkibiga TS-
10, urotropin, ShRS-S to‘ldiruvchilar qo‘shiladi. ShRS-S-ni olishda shlak, ruda va 
tuzlarning (NaCℓ) maydalangani suvli eritma bilan aralashtiriladi. Materialning 
boshlang‘ich mustahkamligi 6 MPa, uning tarkibidan tuzlar yuvib chiqarilganda 3,5 
dan 5,0 MPa teng bo‘ladi. Toshning amaldagi o‘tkazuvchanligi 0,12÷0,20 va 1-5 
mkm
2
.
Tuzli to‘ldiruvchilarni yuvishni amalga oshirish uchun tabiiy filtr orqali 
SFM-ning 0,5÷0,1%-li konsentratsiyasi har 1 metr perforatsiya oralig‘iga 1÷2 m
3
hisob bilan haydaladi.
Material kislota ta’siriga chidamli va 200
0
C haroratda ham parchalanmaydi. 
Quduq tubi zonasi mustahkamlangandan keyin “Kontaren-2” ga beriladigan 
chegaraviy ruxsat etilgan depressiya 3 MPa dan oshmasligi kerak.

---

Bunday turdagi quduq tubining konstruksiyasi kuchsiz sementlangan 
kollektorlardan mayda, o‘rtacha va yirik donali qumlarning chiqishini oldini olishda 
qo‘llaniladi. Mahsuldor qatlamlarni alohida yoki bir nechta qatlamlarni birgalikda 
ishlatishda quduqning tubi zonasining buzilishi va qumlarni quduq tubiga o‘tirib 
qolishi natijasida har xil murakkabliklar kelib chiqadi.
Kuchsiz sementlangan quduq tubi konstruksiyasiga beriladigan chegaraviy 
depressiyaning kattaligi va yoriqlarning kattaligi yuqoridagi formulalar bilan 
aniqlanadi.
Qumlarning chiqishini oldi oladigan quduq tubining konstruksiyasi quyidagi 
tartibda aniqlanadi.
Sharoitga mos ravishda gorizontning joylashuvi va mahsuldor qatlamni 
ishlatish o‘rnatiladi. Qatlam qumining fraksion tarkibi quyidagi sxema bo‘yicha 
aniqlanadi. 
Quritish shkafida massasi 1,2÷1,5 kg bo‘lgan namunadagi qumlar o‘zgarmas 
kattalikgacha quritiladi. Undan 1 kg qum tanlanadi va 1,2; 0,6; 0,3 va 0,15 mm 
elaklar yordamida elanadi va elakdagi qoldiqlar hisoblanadi hamda jadvalga 
yoziladi.
Quyidagi formula yordamida qumning o‘rtacha diametri aniqlanadi. 
мм
d
ур
24
,
0
5
,
2
02
,
0
5
,
2
171
,
0
5
37
,
1
40
11
50
5
,
0
3
=

+

+



=
Qum kichik donali hisoblanadi.
Quduqlarga oqib keladigan qumoqtoshlarning o‘rtacha va yirik donali 
bo‘lsa, u holda 2.3-rasmdagi, j-konstruksiya qo‘llaniladi. Agar quduqdagi 
zarrachalar mayda donali qumoqtoshlar bo‘lsa, 8.1-rasm, z-konstruksiyasi 
qo‘llaniladi. Ba’zi bir holatlarda o‘rtacha va yirik donali quduqlarda ham 
qo‘llaniladi. 
8.1-rasm, j-dagi konstruksiyaning tarkibiga sementlangan ishlatish tizmasi 
va perforatsiya oralig‘iga o‘rnatilgan quduq tubi filtri (yoriqli, sim o‘ramli, metal 
keramik, tinalli) kiradi.

---

Nazorat savollari 
1. Qatlam sinash ishlarini olib borish tartibini aytib bering? 
2. Qatlam sinash ishlari turlarini tushuntiring? 
3.Quduq tubi konstruksiyasini tashlash talablari?

---