8-ma'ruza. Termodinamikaning ii-qonunining ta'riflari. Reja: Aylanma jarayonlar, yoki sikli issiqlik qurilmalarining termik foydali ish koeffisienti

1
– rasm. Aylanma jarayonni p –v diagrammada tasvirlanishi.
Ish sarflanadigan, ya’ni siqilish ishi kengayish ishidan katta bo‘lgan sikli – teskari sikli yoki sovutish mashinasining sikli deb yuritiladi. Sikli qaytar yoki qaytmas bo‘lishi mumkin. Muvozanatli qaytar jarayonlardan tashkil topgan sikli qaytar, aks holda qaytmas sikli deyiladi.

Issiqlikni mexanik ishga aylantiradigan dvigatellarning uzluksiz ishlashi uchun ishchi jismga (gazga) Q₁ issiqlikni oladigan sovutgich bo‘lishi kerak. Shunda Q = Q₁ – Q₂ issiqlikni ishga aylantirishga imkon bo‘ladi.

Bunda issiqlikni iloji boricha ko‘proq qismini ishga aylantirishga harakat qilish lozim. Termodinamikaning birinchi qonuniga ko‘ra:
Q₁ – Q₂ =  U + L (5)
Aylanma jarayonda U = 0, u holda
Q₁ – Q₂ = L (6)
Demak, siklida olingan foydali ishni shu siklida amalga oshirishda ishchi jismga berilgan Q₁ issiqlikka nisbatiga siklining termik foydali ish koeffisienti (FIK) deb ataladi. Termik FIK _t bilan belgilanadi va quyidagicha aniqlanadi:
(7)
yoki
(8)
1 kg ishchi jism uchun:
(9)
(10)
Ma’lumki, doimo _t <1. _t ning qiymati qanchalik katta bo‘lsa, ishchi jismga berilgan issiqlikning shunchalik ko‘p qismi foydali ishga aylanadi va sikli shunchalik mukammal bo‘ladi.


2. Sovutish koeffisienti.Karno sikli (davriyligi)
va termik f.i.k.
Barcha ideal Sikli orasida 1824 yilda fransuz olimi Sadi Karno taklif qilgan va uning nomi bilan ataladigan sikl – Karno sikli eng mukammal siklidir.
Karno sikli qaytar siklidir. U to‘rtta jarayon: 2 ta izotermik va 2 ta adiabatik jarayondan tashkil topadi (2 – rasm).