8-Mavzu. Dastgohlarni strukturaviy texnologik modellash (stm) asoslari

Ξ 
Strukturaviy texnologik formula (STF) 
F 
To‘g‘ri chiziqli harakat qiluvchi blokning tezligi (surishi) 
F
b 
To‘g‘ri chiziqli harakat qiluvchi blokning tez harakati 
F2 
Oddiy shakllanish: “nuqtadan nuqtagacha” 
F3 
Murakkab shakllanish, ikki yoki uch koordinatalar bo‘yicha bir vaqtda 
boshqarish 
F4 
Universal shakllanish 
α 
Gorizontal tekislikka koordinatani qiyaligi (tegishli koordinataning indeksi 
ko‘rinishida yoziladi)
β 
Vertikal tekislikka koordinatani qiyaligi 
R
zb 
Rezba (rezba qadamining indeksi ko‘rinishida yoziladi) 

---

7 
F
bt 
Ohirida sekinlashadigan chiziqli tez harakatining tezligi 
/ 
Qiyalik chiziqcha (ajratuvchi) 
( 
Kichik qavs (ochadigan) 
) 
Kichik qavs (yopadigan) 
<> 
Burchakli qavslar, masalan, < A > ̶ o‘zgaruvchan qiymat 
$ 
Keyingi satrga ko‘chirish belgisi 
[] 
To‘g‘ri qavslar 
. - 
Moslik belgisi 
: = 
Metalingvistik belgi: “bu teng” yoki “ta’rif bo‘yicha teng” ma’noni 
bildiradi
% 
Boshlanish belgisi (masalan, stanokning yuklash/bo‘shatish pozitsiyasi) 
' 
Apostrof (detalni tashuvchi blokni bildirish mumkin) 
>̶ 
Keyin oldiga 
̶< 
Keyin orqaga 
 
“Bizdan” harakat yo‘nalishi 
ʘ 
“Biz tomon” harakat yo‘nalishi 
↑ 
Tepaga ko‘chish 
↓ 
Pastga ko‘chish 
SHartli grafika belgilari va sxemalari standartlashgan kinematikaviy, gidravlik 
va boshqa sxemalaridan tashkil topgan. Koordinataviy texnologik sxemalarida 
qo‘llaniladigan ayrim shartli belgilar rasm 2 va 3 berilgan. Belgilar to‘rt guruxga 
bo‘lingan: 1) Np - qo‘zgalmas bloklar (stanina, ustunlar, tumbalar va boshqalar); 2) 
Fb - frezerli bloklar (boshqa qo‘zgalmas va harakat qiladigan bloklar birgalikda); 3) 
PB - boshqa qo‘zg‘aluvchi bloklar; 4) VB - yordamchi qo‘zg‘aluvchi bloklar.

---

8 
Rasm 2. Qo‘zg‘almas (Np) va qo‘zg‘aluvchan frezalash bloklarning (FB) 
shartli belgilar 
Har qaysi qo‘zgalmas blok o‘ziga dastgohning barcha qo‘zg‘almas qismlarini 
birlashtirib, sxemada ularga tutashgan qo‘zg‘aluvchi bloklar yo‘naltirgichlarining 
shartli belgisini ifodaluvchi chiziq bilan ko‘rsatiladi (rasm 2): 
• Np.1 - konsolsiz vertikal-frezalash dastgohining staninasi (frezalash 
kallakining yo‘naltirgichlari bilan); 
• Np.2 - qo‘zgalmas frezalash kallakli konsolsiz vertikal-frezalash 
dastgohining staninasi (frezaning surilishi pinol ko‘chishi bilan amalga oshiriladi); 
• Np.3 - konsolli vertikal-frezalash dastgohining staninasi (chapda - konsolning 
stoli va salazkalari uchun yo‘naltirgich, o‘ngda - frezalash kallakni burish uchun 
graduslarga bo‘lingan staninaning flanetsi); 
• Np.4 - maxsus vertikal frezalash dastgohi staninasining shartli belgilanishi, 
bunday dastgohda bo‘ylama harakatni stol bajaradi, ko‘ndalang harakatni esa 
frezalash kallak bilan polzun (sirpang‘ich) amalga oshiradi; 
• Np.5 - vertikal parmalash dastgohining staninasi, yuqoridagi yo‘naltirgichlar - 
support va revolver kallak uchun, pastdagi - salazkalar uchun; 
• Np.6 - tokarlik dastgohning staninasi. 

---

9 
Frezalash bloklarni boshqa qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchi bloklar bilan 
tutashgan holda shartli belgilash prinsipini quyidagi misollarda ko‘rib chiqish 
mumkin: 
• FB.1 - frezelash kallak qo‘zg‘almas, surish harakatini shpindel pinoli 
bajaradi; S -shpindelni freza bilan aylanishi; 
• FB.2 - frezalash kallaki qo‘zg‘aluvchi, Z o‘qi bo‘yicha surish harakatini 
amalga oshiradi; 
• FB.3 - frezalash kallaki qo‘zg‘aluvchi, Z o‘qi bo‘yicha surish harakatini 
amalga oshiradi; shpindel gilzasi sozlovchi (qo‘l bilan) w harakatiga ega; 
• FB.4 - frezalash kallakiY o‘ki atrofida buriladi, surishni shpindel gilzasi 
bajaradi. 
Boshqa PB va VB qo‘zg‘aluvchan bloklarining shartli belgilari 3-rasmda 
ko‘rsatilgan va quyidagilarni bildiradi. 
• PB.1 - vertikal frezalash dastgohi Y