8-mavzu. Eritmalar turlari. Reja: Eritmalar. Ideal eritma qonunlari

Eritma kontsentratsiyalarini ifodalash usullari. Eritmalarning asosiy 
miqdoriy 
tavsifnomasi 
sifatida 
ularning 
kontsentratsiyalaridan 
foydalaniladi. Eritmaning biror hajm yoki massa birligida erigan modda 
miqdorini ko’rsatuvchi kattalik eritmaning kontsentratsiyasi deyiladi va C - 
harfi bilan belgilanadi. 
Eritma kontsentratsiyasini ifodalashning quyidagi turlari mavjud: 
a) erigan moddaning massa ulushi (W) yoki foiz kontsentratsiya 
(C%) 
b) molyar kontsentratsiya ( C
m
, mol/l); 
v) normal yoki ekvivalent kontsentratsiya (C
n
, molekv/l); 
d) molyal kontsentratsiya ( C, mol/1000 g); 
e) molyar 
qism 
(N, 
o’lchov 
birligi 
yo’q 
yoki 
%; 
ulush 
birligi yoki %).
Aksariyat hollarda molyar va normal konsentratsiyal a r f o i z k o n s e n t r a t s i ya
b i l a n a l ma s h t i r i l i s h i yo k i a k sincha masala1arni hal etishga to`g’ri keladi.
 8.2. Suvning elektrolitik dissotsiatsiyasi. pH ko`rsatkich. Ionlarning o`zaro 
reaksiyalarida hosil bo`ladigan, eng kam dissotsilanadigan moddalardan biri 
suvdir. Toza suv elektr tokini juda yomon o`tkazadi, lekin har qalay, bir qadar 
o`lchab bo`ladigan elektr o`tkazuvchanlik xususiyatiga ega; suvning, garchi kichik 
bo`lsa ham, elektr o`tkazishiga sabab, uning vodorod va gidroksil ionlariga ozgina 
dissotsilanishidir. Suv molekulasini ilmiy o’rganish suv juda kuchsiz elektrolit 
ekanligini ko’rsatadi. U vodorod kationi H
+ 
ga va gidroksid anioni OH
- 
ga 
quyidagicha dissosilanadi: 
H
2
O 
H
+
+ OH
-
Suvning dissotsiasiya darajasi juda kam bo`lganidan, dissotsilanmagan H
2
O 
molekulalarining konsentratsiyasini suvdagina emas, balki suv qo`shib 
suyultirilgan har qanday eritmada ham o`zgarmas kattalik deb hisoblash mumkin 
Suvning 15°C dagi dissotsilanish darajasi 1,89
.
10
-9
ga teng. Demak, 
55600000 suv molekulasining faqat bittasi ionlangan holda bo'ladi. Lekin 
dissotsilanish prosessining tezligi juda yuqori bo'lgani uchun ionlar orasida 
reaksiya juda tez boradi. Shuning uchun ham suvning dissotsilanishi juda katta 
axamiyatga ega. Suvning dissotsilanish konstantasi:
K
H2O
=[H
+
][OH
-
] / [H
2
O] = 1,8·10
-16
ga teng
Agar bir litrda 1000/18=55,56 mol suv molekulasi bo'lishini xisobga olsak, 
unda quyidagini yozish mumkin:
[H
+
][OH
-
]= K H
2
O.[H
2
O]=1,8
.
10
-16
·55,56=1
.
10
-14
Bu tenglama suvda va suvli eritmalarda vodorod hamda gidroksid ion 
konsentrasiyasining ko'paytmasi 22°C da doimiy qiymat bo'lib, K
H2O
bilan 


---

ifodalanishini ko’rsatadi.
[H
+
][OH
-
] = K
H2O
= 1
.
10
-14
neytral muxitda: [H
+
]=[OH
-
]=10
-7 
H
+
va OH
- 
konsentrasiyasining ko'paytmasi faqat suv uchun emas, balki tuz, 
kislota, ishqorlarning suvli eritmalari uchun ham o’zgarmas sondir. Bu son