8-mavzu: jon meynard keyns ta`limoti va keynschilik

4.6.    Fizokratizmning ahamiyati va uning tarixiy taqdiri 
 
Iqtisodiy  ta’limotlar  tarixida  fiziokratlar  o’ziga  xos  o’rinni  egallaydi. 
A.Smit  o’z  vaqtida:  «fiziokratizm  tizimi  qanchalik  nomukammal  bo’lmasin,  shu 
davrgacha  chop  etilgan  iqti-sodiy  g’oyalar  ichida  haqiqatga  eng  yaqini  edi»,  - 
deb  aytgan.  Bu  ta’limotning  merkantilizmni  inkor  qilishi,  mehnat  bilan  er 
boylikning asosi ekanligini tan olishi, savdo-sotiqda bojxona cheklovlarini bekor 
qilishni taklif etishi nihoyatda muhimdir.  Fiziokratlarning boylik tezisi, ayniqsa, 
uni  yaratishdagi  meh-natning  ahamiyati  diqqatga  sazovor:  boylik  -  bu  jamiyat 
mehnati  bilan  har  yili  yaratilgan  iste’mol  qiymatlar  yig’indisidir.  Bu  tezis 
A.Smit tomonidan ham qabul qilingan. 
Kapital  va  uning  ikki  qismga  ajratib  ko’rsatilishi  (asosiy  va  aylanma), 
takror  ishlab  chiqarish  jarayonining  tahlil  qili-nishi,  erkin  sohibkorlik 
to’g’risidagi  g’oyalar,  jamiyatning  sinf-larga  ajratilishi  iqtisodiy  ta’limotlarning 
rivojida keyingi muhim qadamdir. 
Qishloq  xo’jaligini  rivojlantirish  uchun  erkin  bozor  muno-sabatlariga 
o’tish va dehqonchilikdan olinadigan soliqni kamay-tirish zarurligi, yagona soliq 
tizimiga  o’tish  kerakligi  to’g’risi-dagi  fikrlar  nihoyatda  qimmatlidir.  Chunki 
sohibkor  va  tadbir-korlar  shaxsiy  manfaatdorlik  bo’lgan  sharoitda  ishlab 
chiqarishni  tez  rivojlantirishga  intiladilar.  Hozirgi  zamon  tili  bilan  aytganda, 
fiziokratlar  sof  bozor  munosabatlarining  unsurlarini  asosan  to’g’ri  hal  etib 
berdilar. 
Xalq   xo’jaligi   tarmoqlari   o’rtasida   muayyan   mutanosiblik   bo’lgan 
sharoitda  takror  ishlab  chiqarish  va  realizatsiya  jarayoni-ning  uzluksiz  davom 
etishi   mumkinligi   aniqlab   berildi.   Bu   muam-moni   hal   etishda   fiziokratlar

---

tomonidan    mamlakatdagi    uch    sektor    o’rtasidagi    munosabatlar    misol    qilib 
olingan. Ammo amalda, ayniqsa, hozirgi davrda, bunday sektorlar juda ko’p bo’lib,   
ular   o’rtasidagi   aloqalar   Nobel   mukofoti   sohibi   V.   Leontevning 
«xarajatlar  -  ishlab  chiqarish»  balansida  N  ta  tarmoq  uchun  ishlab  chiqilgan. 
Hozirgi davrda bunday balans tarmoqlararo balans deb  yuritiladi va makroiqtisodiy 
tahlilda      va      umuman      iqtisodiyotda      muhim      ahamiyat  kasb  etadi.  Undagi 
g’oyaning  kurtaklari  fizio-kratlar  asarlarida  yaratilgan  bo’lib,  u  klassik    iqtisodiy 
maktab  ta’limoti  zanjirining  ajralmas  qismi  sifatida  muhim o’rin egallaydi. 
Shu  bilan  birga,  hozirgi  zamon  iqtisodiy  ta’limotlari  nuq-taiy  nazaridan 
fiziokratizm  g’oyalari  o’z  ahamiyatini  tezda  yo’qotdi  va  o’tkinchi  xarakterga 
ega  bo’ldi.  Chunki  jahon  ijtimoiy  va  iqti-sodiy  hayotidagi  o’zgarishlar  nisbatan 
mukammal  g’oyalarning  ishlab  chiqilishi  zarurligini  taqozo  etdi  va  bu  amalda  ro’y 
berdi.  Ayniq-sa,  boylikni  faqat  dehqonchilik  bilan  bog’lab  tushuntiruvchi 
fiziokratizm  g’oyalari  sanoat  inqilobi  natijasida  yuz  bergan  o’zgarishlar  tufayli  tez 
unutilayozdi.  Bu  holat  iqtisodiyot  osmo-nidagi  yorqin  yulduzning  so’nishini 
eslatadi.