8-mavzu. O‘zbekiston Respublikasidagi ijtimoiy o‘zgarishlar. Reja

---

8-mavzu. O‘zbekiston Respublikasidagi ijtimoiy o‘zgarishlar. 
Reja 
1. Kuchli ijtimoiy siyosat kontseptsiyasining shakllanishi, bosqichlari va 
rivojlantirilishi. 
2. Manzilli ijtimoiy himoya tizimining yaratilishi.
3. O‘zbekiston Respublikasi “Korruptsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi 
Qonunning mazmun-mohiyati, aholining huquqiy ongi va huquqiy 
madaniyatini yuksaltirish, jamiyatda korruptsiyaga nisbatan murosasiz 
munosabatni shakllantirish. 
Kuchli ijtimoiy siyosat kontseptsiyasining shakllanishi, bosqichlari 
va rivojlantirilishi. 
Bozor munosabatlari sharoitida aholining ish bilan bandligini ta’minlash 
muhim masalalardan biri hisoblanadi. CHunki, ishsizlik muammosining 
mavjudligi bozor iqtisodiyotining ajralmas xususiyatidir. SHunday ekan, ishsizlik 
muammosini o‘rganishdan asosiy maqsad - aholining ish bilan bandligini oshirish 
orqali mamlakat ishlab chiqarishini kengaytirish va aholi turmush darajasini 
yanada yaxshilashga aloqador tadbirlar ishlab chiqishdan iborat Jahonda ro‘y 
berayotgan moliyaviy-iqtisodiy inqiroz ta’sirida dunyo bo‘yicha 56 million 
kishidan ortiq ishsizlar armiyasi vujudga kelgan bir sharoitda O‘zbekistonda yuz 
minglab yangidan-yangi ish o‘rinlari tashkil etilmoqda. Buning yana bir ahamiyatli 
tomoni shundaki, bu yerda yangi ish o‘rinlarini yaratishning o‘ziga xos 
mexanizmlari tarkib topib, bir qator yo‘nalishlar bo‘yicha izchil amal qilib 
kelmoqda. 
Mamlakatda aholini samarali muhofaza qilishga yo‘naltirilgan maqsad
chora-tadbirlar hamda yuqori iqtisodiy o‘sish va bandlik sur’atlari aholi 
farovonligini oshirishni ta’minlamoqda. Aholi real daromadlarining oshishida 
respublikada makroiqtisodiy sharoitning qulayligi, iqtisodiy o‘sishning tez 
sur’atlarda oshishi, inflyatsiyaning sezilarli darajada pasaygani, iqtisodiyotdagi 
tarkibiy o‘zgarishlar va aholini aniq ijtimoiy himoya qilishning kuchaygani ham 
asosiy omil boiib xizmat qilmoqda. 
So‘nggi yillarda ish haqi, pensiya, stipendiya va nafaqalar miqdorini 
oshirish, jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliq miqdorlarini kamaytirish, 
inflyatsiya darajasini pasaytirish bo‘yicha ko‘rilgan chora-tadbirlar natijasida 
aholining yalpi va real daromadlari sezilarli ravishda oshdi, uning xarid qobiliyati 
barqaror suratda o‘sib bormoqda. Jumladan, 2009-yilda 2000-yilga nisbatan 
o‘rtacha ish haqi 28,5 barobar, pensiyalarning o‘rtacha miqdori qariyb 18 barobar, 
aholi jon boshiga nisbatan pul daromadlari esa 12 barobar oshgan boisa, birgina 
2012-yilning o‘zida byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, nafaqa 
va stipendiyalar miqdori esa 26,5 foizga, aholining real daromadlari yil mobaynida 

---

17,5 foizga ortdi. Umuman, aholi jon boshiga real daromadlar 2000-yilga nisbatan 
8,6 marta, o‘rtacha ish haqi esa iste’mol savatchasi qiymatidan 4 martadan ko‘proq 
oshdi. 
Aholining o‘sib borayotgan to‘lov qobiliyati bilan mamlakat korxonalarida 
ishlab chiqarilayotgan iste’mol tovarlari hajmi o‘rtasida ichki bozorda 
mutanosiblikni ta’minlash, bunday mahsulotlar turini kengaytirish, bozorlari ular 
bilan ishonchli tarzda to‘ldirib borish alohida ahamiyat kasb etadi. CHunki, 
aholining turmush farovonligi ko‘p jihatdan uning oziq-ovqat mahsulotlari bilan 
ta’minlanganlik darajasiga bog‘liq. Mazkur masalani hal etishda ushbu 
mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratish, dehqon va fermer 
xo‘jaliklari faoliyatlaridan yanada samarali foydalanish zarur boiadi. 
Aholi turmush darajasini yaxshilash va ularga qulayliklar yaratish 
jarayonida xonadonlarni gazlashtirish va aholi uchun yetkazib beriladigan tabiiy 
gaz narxini belgilash masalasi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakat 
aholisiga tabiiy gaz qo‘shni davlatlardagiga nisbatan arzon narxlarda yetkazib 
beriladi. Masalan, aholiga 1 ming m3 hajmdagi tabiiy gazni sotish uchun 
Qirg‘izistonda 309 dollar, Tojikistonda 303,5 dollar, Qozog‘istonda 100-140 
dollar, 0 ‘zbekistonda esa 30 dollar narx belgilangan. SHuningdek, mamlakat 
mustaqillikka erishgach, aholi uy-joylari va xonadonlarni gazlashtirishga katta 
e4ibor qaratildi. Ayniqsa, bu borada shahar va qishloqlaming gaz bilan 
ta’minlanish darajasi o‘rtasidagi tafovutni keskin qisqartirishga ahamiyat berildi. 
Buning natijasida 2010-yilda mamlakatdagi xonadonlaming gaz bilan ta’minlanish 
darajasi shahar joylarda 85 foizni, qishloq joylarda esa 78,7 foizni tashkil etdi. SHu 
kunga qadar jami gazlashtirilgan xonadonlar soni 4270,6 mingtani tashkil etib, 
shundan 2419,8 mingtasi shaharda, 1850,8 mingtasi esa qishloqda joylashgan.
Mamlakat tarixida ulkan tadbirlarni amalga oshirish bilan bir qatorda, juda muhim 
ijtimoiy dasturlar ham qabul qilinib, ulaming muvaffaqiyatli amalga oshirilishi 
yurtning gullab-yashnashida, yoshlar tarbiyasida o‘zining ijobiy samarasini 
bermoqda. Mamlakat jahon hamjamiyatida munosib o‘rin egallaganidan keyin, 
1996-yilga kelib dastlabki ijtimoiy dasturlar qabul qilindi. Bu, avvalambor, har 
qaysi yilga alohida nom berish va shu asosda Davlat dasturlarini qabul qilish bilan 
bog‘liqdir. 
Yillarga alohida nom berishning mazmun-mohiyati yagona maqsadga, shu 
muazzam o‘lkada yashayotgan har bir insonning hayoti yanada mazmunli, zavqli, 
to‘laqonli bo‘lishiga yetarli sharoit va imkoniyatlarni yaratish bo‘lib, uning asosiy 
g‘oyasi “Bu muqaddas vatanda azizdir inson” degan so‘zlarda o‘z mujassamini 
topgan. Har bir yilda inson hayotining qaysidir jabhasini o‘rganishga, 
takomillashtirishga zamin yaratuvchi dasturlar ishlab chiqildi va rejalashtirilgan 
vazifalar amalga oshirildi. Jumladan, mamlakatda 1997-yil “Inson manfaatlari yili” 

---

deb e’lon qilinib, hur o‘lkada yashayotgan har bir inson manfaatiga e’tibor berish, 
jamiyat manfaatlari bilan har bir shaxs manfaati uyg‘unligini ta’minlash va komil 
insonni tarbiyalash uchun qulay tarbiyaviy muhitni vujudga keltirish bosh maqsad 
qilib belgilandi. 
“Inson manfaatlari yili” Davlat dasturi doirasida davlat byudjetidan 123 
milliard so‘m yoki barcha byudjet xarajatlarining qariyb 40 foizi ajratildi.
SHu yili 6,7 million kvadrat metr uy-joy foydalanishga topshirildi, shundan 5,4 
million kvadrat metr uy-joy qishloq joylarda barpo etildi. Toshkentda “ 
Yunusobod” y’opiq tennis korti va “Jar” sport-sogiomlashtirish majmuasi qurib 
tugallandi. “Inson manfaatlari yili” dasturining mantiqiy davomi sifatida 1998-yil 
“Oila yili” deb e’lon qilindi. Oila manfaatlarini ta’minlash borasidagi davlat dasturi 
kompleks mazmunga ega bo‘lib, u bir yuz ellikdan ortiq tadbirni o‘z ichiga oladi. 
1998-yilda ushbu tadbirlarni bajarish uchun davlat byudjetidan 144,8 milliard so‘m 
mablag‘ ajratildi. Farzandning barkamol shaxs sifatida kamol topishida va jamiyat 
taraqqiyotiga xizmat qiluvchi insonni yetishtirishda onaning roli beqiyos. SHu 
sababli 1999-yil “Ayollar yili” deb e’lon qilindi. Ayollar sog‘ligi, xususan, onalar 
salomatligini yaxshilash, ularning ijtimoiy, boshqaruv faoliyatidagi ishtiroklarini 
ta’minlash va kengaytirishga xizmat qiluvchi huquqiy asos yaratildi. 2000-yilga
“Sog‘lom avlod yili” deb nom berildi. Har qanday davlatning mustahkam bo‘lishi 
va taraqqiy etishining birinchi sharti – aql-idroki mukammal, ma’naviy-axloqiy 
jihatdan yetuk, ruhi tetik, o‘zining fuqarolik burchi va mas’uliyatini to ia anglab 
yetgan sogiom avlodni shakllantirish bilan bog‘liqdir.
2001-yil mamlakatda “Onalar va bolalar yili” deb e’lon qilindi.
O‘zbekistondagi ayollarning 90 foizi tibbiy profilaktik ko‘rikdan o‘tkazildi. 
Orolbo‘yi mintaqasidagi murakkab ekologik sharoitda yashayotgan xotin-qizlar va 
bolalarning yoz mavsumida yaxshi dam olishini tashkil etish va salomatligini 
tiklashga alohida e’tibor berildi. Toshkent, Samarqand viloyatlari va Farg‘ona 
vodiysining sog‘lomlashtirish oromgohlarida 4 ming 500 nafar xotin-qizlar, 20 
mingdan ortiq bolalar hordiq chiqarib, malakali tibbiy yordam oldi. Bu maqsadlar 
uchun jami 560 million so‘m mablag‘ sarflandi. 2002-yil mamlakatda “Qariyalarni 
qadrlash yili”, deb e’lon qilindi. Bunday nom berishdan maqsad - mamlakatda olib 
borilayotgan davlat siyosati, qurilayotgan davlat tizimi, barpo etilayotgan yangi 
jamiyat, hayotda qaror topayotgan ezgu qadriyatlar zamirida, avvalo, 
O‘zbekistonning buyuk kelajagini o‘ylab, yillar davomida shu oliyjanob ishga o‘z 
hissasini qo‘shgan, ana shu poydevorining tamal toshini qo‘ygan insonlarni 
ulug‘lash, ko‘lami rozi qilish edi. 2002-yilda Qoraqalpog‘iston Respublikasida 
“Taxiyatosh” sanatoriy-profilaktoriyasi, Namangan viloyatida urush va mehnat 
faxriylariga mo‘ljallangan “Kosonsoy” sihatgohi va, shuningdek, yolg‘iz qariyalar 
uchun Sirdaryo viloyatining Yangier shahrida yirik saxovat uyi barpo etildi. 

---

2003-yil “Obod mahalla yili” deb nomlandi. “Obod mahalla yili” davomida 
5 ming 630 ta mahalla hududida ko‘plab kichik va xususiy tadbirkorlik 
korxonalarini tashkil etish hisobidan qariyb 155 mingta yangi ish o‘rni yaratildi va 
buning natijasida kam ta’minlangan fuqarolardan 110 ming nafari ish o‘rniga ega 
bo‘ldi. Bu muhim ishga tijorat banklari tomonidan 36 milliard 155 million so‘mlik 
kredit mablag‘lari ajratildi. Dastur doirasida 1 milliard 200 million so‘mlik xayriya 
yordami ko‘rsatildi. 2004-yil “Mehr va muruvvat yili” deb nomlandi. 
Mamlakatdagi mavjud 93 ta “Mehribonlik uyi” va maxsus maktab-internat binolari 
to‘liq kapital ta’mirdan chiqarildi va rekonstruksiya qilindi. Bunda, faqatgina 
“Mehribonlik” uylarining o‘ziga 24 milliard so‘m mablag‘ sarflanib, ishlarning 85 
foizi homiylar tomonidan bajarildi. Bunday xayrli ishlarga nafaqat mamlakatdagi, 
ayni paytda xalqaro miqyosdagi tashkilotlar ham o‘z hissasini qo‘shayotgani 
diqqatga sazovordir. CHunonchi, “UNISEF”, “World koncern”, “Engrag”, 
“Amerikers” va boshqa tashkilotlar tomonidan 6 milliard 500 million so‘mlik 
insonparvarlik yordami ko‘rsatildi. “Sihat-salomatlik yili” deb nomlangan 2005-
yilda respublikadagi 38 ta shifoxona va sihatgoh yangitdan barpo etilib, 93 ta 
davolash-profilaktika muassasasi zamonaviy tibbiy uskunalar bilan jihozlandi. 
SHuningdek, bir smenada 10 ming 500 bemorni qabul qila oladigan ambulatoriya-
poliklinika muassasalari, jumladan, 210 ta qishloq vrachlik manzili ishga tushirilib, 
qancha-qancha odamlarning shifo topishiga, kasalliklarning oldini olishga xizmat 
qilmoqda. 2006-yil Prezident tashabbusi bilan “Homiylar va shifokorlar yili” deb 
nomlandi. Davlat va nodavlat tashkilotlar hamda homiylar ko‘magida ko‘p bolali, 
kam ta’minlangan oilalarga 10 milliard so‘mlikdan ziyod qoramol olib berilgani 
mamlakatda saxovat va himmatlilikning yana bir yorqin namunasi bo‘ldi. 
Millionlab fuqarolar ishtirok etgan umumxalq xayriya hasharlaridan tushgan 
mablag‘lar hisobidan 2 ming nafar yolg‘iz keksa va 66 ming kam ta’minlangan 
oilaning 3 million 570 ming kvadrat metr uy-joyi ta’mirlab berildi. SHuningdek, 
kam ta’minlangan oilalarga mansub salkam 725 ming nafar boshlang‘ich sinf 
o‘quvchisi 16 milliard so‘mlikdan ziyod kiyim-bosh bilan ta’minlandi. 
SHuningdek, 2007-yil “Ijtimoiy himoya yili” , 2008-yilga “Yoshlar yili,
2009-yili “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili”, 2010-yilga “Barkamol avlod 
yili”, 2011 yili “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili”, 2012-yil “Mustahkam 
oila yili”, 2013-yil “Obod turmush yili”, 2014 yili “Sog‘lom bola yili”, 2015-yil 
“Keksalarni e’zozlash yili”, 2016 yili “So‘lom ona va bola yili”, 2017 yili “Xalq 
bilan muloqot va inson manfaatlari yili ”, 2018 yili “Faol tadbirkorlik, innovasion 
g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab- quvvatlash yili”, 2019 yili “Faol 
investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili ”, 2020 yili “Ilm ma’rifat va raqamli 
isrisodiyotni rivojlantirish yili” deb nomlangangan. Yuqorida keltirilga yillarning 

---

barchasida inson omili va uni himoya qilish masalasi ustivorligini anglash qiyin 
emas. 
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli 
islohotlar milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-
tartibotni, davlatimiz chegaralari daxlsizligini, jamiyatda qonun ustuvorligini, 
inson huquq va erkinliklari, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini 
ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, 
fuqarolarimizning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart-
sharoitlar yaratdi. 
“Bizning vazifamiz – to‘plangan tajriba va ilg‘or xalqaro amaliyotga 
suyangan holda, – dedi Prezidentimiz SHavkat Mirziyoev O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishi marosimiga bag‘ishlangan nutqida, – 
o‘zimizning taraqqiyot va yangilanish modelimizni qat’iy amalga oshirishdan 
iborat.
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasining IV bo‘lim Ijtimoiy sohani 
rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlanib unda: 1. Aholi bandligi va 
real daromadlarini izchil oshirish, 2. Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog‘liqni 
saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini 
oshirish, 3. Arzon uy-joylar barpo etish bo‘yicha maqsadli dasturlarni amalga 
oshirish, aholining hayot sharoitlari yaxshilanishini ta’minlovchi yo‘l-transport, 
muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish hamda 
modernizatsiya qilish, 4. Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish, 5. Yoshlarga oid 
davlat siyosatini takomillashtirish masalalari kompleks tizimli ravishda amalga 
oshiriladigan vazifalar berilgan.