8-mavzu. Raqobat va monopoliya

Asosiy tayanch tushunchalar

Raqobat - bozor subyektlari iqtisodiy manfaatlarining to‘q- nashuvidan iborat bo‘lib, ular o‘rtasidagi yuqori foyda va ko‘proq naflilikka ega bo‘lish uchun kurash.

Tarmoq ichidagi raqobat - ishlab chiqarish va sotishning qulay- roq sharoitiga ega bo‘lish, yuqori foyda olish uchun bir tarmoq korxo- nalari o‘rtasida boravchi kurash.

Tarmoqlararo raqobat - turli tarmoqlar korxonalari o‘rtasida eng yuqori foyda normasi olish uchun olib boriladigan kurash.

G‘irrom raqobat - raqobatlashuvning noan’anaviy, jamiyat to- monidan e’tirof etilmagan, ijtimoiy ahloq qoidalari doirasidan chet-
ga chiquvchi, noiqtisodiy (ya’ni, jismoniy kuch ishlatish, majburlash, raqiblaming obro‘siga putur yetkazish va h.k.) usullaridan foydalanish.


Halol raqobat - jamiyat tomonidan tan olingan iqtisodiy usullami qo'llash, o‘zining maqsad va manfaatlariga erishishda umumjamiyat manfaatlariga zid keluvchi holatlami qo‘llamaslik kabi qoidalarga asoslangan raqobat kurashi.

Narx vositasida raqobatlashuv - ishlab chiqaruvchilaming o‘z tovarlari narxini boshqa ishlab chiqaruvchilaming shunday mahsulot- lari narxiga nisbatan pasaytirishi asosidagi kurash.

Narxsiz raqobatlashuv - asosiy omili tovarlaming narxi emas, balki uning sifati, servis xizmat ko‘rsatish, ishlab chiqaruvchi firma- ning obro‘-e’tibori hisoblangan kurash.

Monopoliya - monopol yuqori narxlami o‘matish hamda mono- pol yuqori foyda olish maqsadida tarmoqlar, bozorlar va yaxlit mak- roiqtisodiyot ustidan hukmronlikni amalga oshimvchi yirik korxona- lar (firma, korporatsiyalar)ning birlashmalari.

Ishlab chiqarishning to‘planishi - ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi hamda mahsulot ishlab chiqarish hajmining yirik korxo- nalarda to‘planishi.

Kapitalning to‘planishi - qo'shimcha qiymatning bir qismini jamg‘arish (kapitallashtirish) natijasida kapital hajmining oshishi.