8-mavzu. Termo-mexanik va mexanik payvandlash sinfi

Payvand chokda uchraydigon nuqsonlar. Malumki rangli metallar va ularning qotishmalarini payvandlashda yuzalarida yuqori temperaturada suyuqlanadigan oksidlarning borligi, elektr va issiklikni yaxshi o’tkazishi, qiziganda mo’rtlashishi, metall vannani aktiv oksidlanishi va gazlarni (O₂,N₂) yuritishi kabi xususiyati sifatlar choklar hosil qilishda ayrim qiyinchiliklar tug’diradi.
Payvand choklarida uchraydigan nuqsonlar (g’ovarli, chala hosil qilingan chok, darz, g’udda va boshqalar) xilma-xildir. Ular odatda tashqi va ichki nuqsonlarga ajratiladi.
-Tashqi nuqsonlar. Bularga chok eni va balandligining chizma talabiga javob bermasligi, chalaligi, g’uddalar, darzlar, deformasiyalanish oqibatida geometrik shaklining o’zgarishi va boshqalar kiradi.
-Ichki nuqsonlar. Bularga chok eni va balandligining chizma talabiga mos kelmasligi, chok yonida kemtik joy payvandlash tokini oshirib yuborilganligi, chala payvandlangan joylar texnologiyaga rioya etmaslik hollari, g’ovaklarda chok vannasi hosil bo’lishiga kristallana boshlayotganda unda erigan gazlarning to’la ajralib chiqishga ulgurmasligi, tob tashlash va darzlar kiradi.
Metallarni kavsharlash.
Metallarni kislorod va elektor yordamida. Metallarni bu usulda kesishdan avval uning ktsish joyi gaz alangasida alangasida alangalanish temperaturasigacha obdon qizitib keyin u erga kisorod oqimida yonishiga asoslangan. Shuning uchun bu usulda kesiladigan metallarning alangalanish tmperaturasi suyuqlanish temperaturasi past, yonganda ajraluvchi issiqlik uning quyi qatlamlarini alangalanish temperaturasidan past va yuqiri suyuqlanuvchi bo’lishi hamda kesilgan joyidan osonroq ajralishi kerak.
Bu usulda qirqishda grafid elektrodlar ishlatiladi. Ular o’zgarmas to’k zanjiri qutubiga teskari ulanadi. Tok kuchi 150-400 A atrofida, xaydaluvchi havo bosimi esa 0,4 MPa ga yaqin bo’ladi. Bu usul qalinlagi 20 mm gacha bo’ladi, zanglamas po’lat listlarnii kesishda, quymalarning nuqsonli joylarini qirqishda qo’llaniladi.
Bunda qalinligi 100-120 mm gacha bo’lgan aluminiy, mis va uning qotishmalari, zanglamas po’latlar plazma oqimida havo o’rniga kislorod haydab qirqiladi.
Metallarni kavsharlash. Metallarning kavshar bilan ajralmaydigan qilib biriktirish kavsharlash deyiladi. Kavsharlash suyuqlanish temperaturasi kavsharlanuvchi metallarning suyuqlanish temperaturasidan ancha past bo’ladi. Chok puxtaligi kavsharlanuvchi metallar bilan kavsharning hossalariga va o’zaro diffusiyalanishiga bog’liq. Bu usulda radiotehnikada, asbobsozlikda, idishlar tayorlashda va boshqa hollarda keng foydalaniladi.
Kavsharlar suyuqlanish temperaturasiga ko’ra yumshoq va qattiq xillarga ajratiladi.

1. 
   Yumshoq kavsharlar.
   

Bu kavsharlarning suyuqlanish temperaturasi 450 – 500 gradusdan oshmaydi. Bularga qalay, qo’rg’oshin, vismut, kadmiy va ular asosida olingan qotishmalar kiradi.

2. 
   Qattiq kavsharlar.
   

Bu kavsharlarga suyuqlanish temperaturasi 450 – 500 gradusdan ortiq bo’lgan mis, kumush va ular asosida hosil qilingan qotishmalar karadi. Bu kavsharlar bilan zich choklarni kavsharlarga uning cho’zilishiga mustaxkamligi 500 MPa ga yetadi.
Kavsharda foydalaniladigan flyus va asboblar. Yuqorida qayd etilganidek flyuslar kavsharlanuvchi metallarning kavsharlash yuzasidan oksid pardani erishi bilan tozalab ularni oksidlanishdan saqlaydi. Flyusning suyuqlanish temperaturasi va zichligi kavsharlarnikidan past bo’lishi asosiy metal va kavshar bilan birikmasligi, kuymasligi, korroziyaga berilmasligi kerak.
Flyuslar sifatida xlorid kislotaning suvdagi eritmasidan rux qo’shilgan xlorid kislota, bura, noshadil, kanifol va boshqalardan foydalaniladi.
`Kavsharlash texnologiyasi. Yumshoq kavsharda kavsharlash uchun kavsharlashdan oldin kavsharlash joylari kir, moy va zaglarda egov, shaber, jilvir qog’oz yoki kislota eritmasi bilan yahshilab tozalagach yuzalariga rux bilan to’yintirilgan, xlorid kislotasining suvdagi eritmasi cho’tka bilan surkaladi. Keyin koviyaning zarur temperaturagacha qizdirib uning uchidagi oksid pardalar yuqorida qayd etilgan eritma bilan tozalagach, unda kavshar olib kavsharlanuvchi joy zixidan surkab yurgizish bilan tirqishga o’tkaziladi. Kavsharlangan brikma kavshar qolgandan so’ng olinadi.