8-mavzu to‘lqinlar. Ma’ruza rejasi

ultratovushlar deyiladi. Ultratovush chastotalarining yuqori chegaralari shartli ravishda 10⁸ Hz deb qabul qilingan.
Ultratovushni hosil qilish (generatsiyalash) va qabul qilish uchun ultratovush nurlatgich va priyomnik (qabul qilgich) deb ataluvchi asboblar ishlatiladi. Ultratovush nurlatgichlardan eng ko‘p tarqalgan elektrotexnik nurlatgichlar bo‘lib, ularning ishlash tamoyili teskari p’ezoelektrik hodisasiga asoslangan.
Texnika va amaliyotda ultratovushlar ko‘p qo‘llaniladilar. Ultratovush defektoskopi yordamida metall buyumlarning nuqsonlarini, jismlarning chiziqli o‘lchamlarini aniqlashda muvaffaqiyatli qo‘llanishi mumkin, bu ayniqsa, atrofdagi o‘lchov asboblari bilan o‘lchash mumkin bo‘lmagan joylarda, masalan, qozonlarning devorlarini tekshirishda va shu kabilarda juda qo‘l keladi.
Ultratovushlar biologik va fiziologik ta’sirga ega. Masalan, ba’zi o‘simliklarning, paxta, no‘xat, kartoshka va shunga o‘xshash urug‘lariga ultratovush ta’sir ettirilganda ular tez unadi va hosildorligi ortadi, uning ta’sirida sut darrov achib qolmaydi, qizil qon tanachalari yemiriladi, ultratovushning mikroorganizmlarni o‘ldirishi ulardan sterilizatsiyada foydalanish imkonini beradi.
Inson yaratgan quyidagi ob’ektlar infratovush manbalari sifatida xizmat ko‘rsatishlari mumkin: turbinalar, ichki yonish dvigatellari, po‘lat eritish o‘chog‘i va hokazolar.
Elastik yohud kvazielastik kuchdan boshqa kuchlar ta’sir etmagan holda moddiy nuqta amplitudasi doimiy (Aconst) bo‘lgan va so‘nmaydigan garmonik tebranma harakat qiladi. Bunday tebranishlar xususiy tebranishlar deb ataladi. Ammo real sharoitlarda harakatlanuvchi jismlarga atrof-muhit tomonidan qarshilik ko‘rsatiladi. Shuning uchun har qanday tebranishning sodir bo‘lish jarayonida energiyaning bir qismi muhit qarshiligini yengishga, tayanch va osmalardagi ishqalanishga sarflanadi. Natijada tebranuvchi moddiy nuqtaning mexanik energiyasi uzluksiz ravishda kamayib boradi, ya’ni tebranish so‘nuvchi ifodalashga ega bo‘ladi.
So‘nuvchi tebranishni ifodalashlaydigan tenglamada, ya’ni Nyutonning ikkinchi qonuni ifodasida, qarshilik kuchini ham e’tiborga olish kerak. Moddiy nuqtaning elastik muhitdagi to‘g‘ri chiziqli tebranma harakatiga qarshilik ko‘rsatuvchi kuch tezlikka proporsional, lekin unga teskari yo‘nalgan bo‘ladi:
(118)
bunda, – qarshilik koeffitsienti. Natijada so‘nuvchi tebranishni ifodalashlaydigan tenglama
(119)
ko‘rinishda yoziladi. Bu tenglamaning ikkala tomonini ga bo‘lsak va
, (120)
belgilashlardan foydalanib, quyidagi munosabatni hosil qilmamiz:
(121)
Mazkur tenglamaning yechimi bo‘lgan holda quyidagicha bo‘ladi:
(122)
bundagi – so‘nuvchi tebranish chastotasi, uning qiymati,
(123)
munosabat bilan aniqlanadi. Faqat bitta xususiy holda, ya’ni bo‘lgan holdagina bo‘ladi. Shuning uchun, tebranuvchi sistemaning qarshilik
bo‘lmagan muhitdagi tebranish chastotasini