8. Pul mablagʻlari xarakati bilan bogʻliq muomalalar auditining uslubi

12-jadval
Hisob-kitob schyoti bo‘yicha asosiy xo‘jalik operatsiyalariga doir buxgalteriya yozuvlari

Tartib raqami	Operatsiyaning mazmuni	Debet schyot	Kredit schyot	Yozuvga asos bo‘luvchi hujjat
1.	Pul mablag‘larining tushumi: -korxona kassasidan tushganda -valyuta schyotidan tushganda -haridorlardan avans tushganda -haridorlardan qarz kelib tushsa -ta’sischilardan olinganda -ta’minotchilardan qaytarilganda -kredit olinganda -qarz olinganda -qaytarilmaydigan moliyaviy yordam kelib tushganda -byudjetdan kelib tushganda -ijtimoiy sug‘urta organlaridan kelib tushganda -maqsadli mablag‘lar kelib tushganda -maxsus schyotlardan kelib tushganda -qisqa muddatli investitsiyalar qiymati kelib tushganda -inkassator summasida ortiqcha summalar aniqlanganda	5110	5010 5210 6310 4010 4610 6010 6810 6820 9380 6410 6520 8810-8890 5500 5810-5820 9390	Chiqim kassa Orderi, bank ko‘chirmalari va ularga ilova qilingan hujjatlar
2.	Pul mablag‘larini chiqimi: -korxona kassasiga kelib tushganda -valyuta schyotiga topshirilsa -kredit qaytarilsa -qarz qaytarilsa -ta’minotchiga avans o‘tqazilganda -ta’minotchiga qarz o‘tqazilsa -haridorga avans qaytarilsa -byudjetga avans o‘tqazilsa -byudjetga qarz o‘tqazilsa -ijtimoiy sug‘urta uchun o‘tqazilsa -majburiy to‘lovlar o‘tqazilsa -kelgusi davr uchun sarflansa -depozit schyotlarga o‘tqazilsa -xayriya sifatida o‘tqazilsa -ta’sis badali sifatida kiritilsa -maxsus schyotlarga o‘tqazilsa	5010 5210 6810 6820 4310-4330 6010 6310 4410 6410 6520 6520 3110-3190 5890 9430 0600 5500	5110	Bank ko‘chirmalari va ularga ilova qilingan boshlang‘ich hujjatlar

Pul mablag‘larini audit tekshiruvidan o`tkazishdan asosiy maqsadi—korxona faoliyatida pul mablag‘larining hisobi amaldagi qonunlarga muvofiq yuritilayotganligini va yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan qonunbuzarliklarni aniqlash hamda oldini olishdan iborat.

Auditor pul mablag‘larini tekshirish paytida korxonalar amaliyotida sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan quyidagi noqonuniy operatsiyalarga e’tibor berishi kerak:
- korxonalar amaliyotida turli yo‘llar bilan naqd pullarni noqonuniy ravishda o‘zlashtirish hollarining mavjudligi;

• 
  naqd pulsiz hisob-kitoblar bo‘yicha qonunbuzarlik hollarining tez-tez sodir etilishi;
  
• 
  korxonalarda «qo‘shib yozish», «bajarilmagan ishlarni bajarildi» deb sohtalashtirish yo‘li bilan pul mablag‘larini o‘zlashtirish xollarining mavjudligi;
  
• 
  buxgalteriya hujjatlarini sohtalashtirish yo‘li bilan pul mablag‘larini o‘zlashtirish;
  

- naqd pullarni vaqtida bankka topshirmaslik, soliqlarni belgilangan muddatlarda byudjetga to‘lamaslik, pul resurslaridan boshqa maqsadlarda noqonuniy foydalanish hollarining mavjudligi;
- pul mablag‘larini aks ettiruvchi buxgalteriya hisobi schyotlari va hisobot ma’lumotlaridagi nomuvofiqliklarning borligi;
- korxonalar faoliyatida «yashirin iqtisodiyot» tufayli pul mablag‘larining boshqa yo‘llar bilan o‘zlashtirilish hollari.
Pul mablag‘lari auditi ham auditning umumiy uslubiyatidan kelib chiqib ma’lum ketma-ketlikda o‘tkaziladi. Audit jarayonida pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlarning qoldiqlari dastavval inventarizatsiya yo‘li bilan aniqlanadi. PANADERA XKda 2012 yilda pul mablag‘larining qoldiqlarini tekshirish natijasi quyidagi jadvalda o`z aksini topgan (13-jadval):