9-14-laboratoriya

Laboratoriya ish№ 12
Mavzu: Shifratorlarni tadqiq etish.
Ishning maqsadi: shifratorlarning ishlash prinsiplari bilan tanishish. Ular haqida tushunchaga ega bo`lish va koderlarning chinlik jadvallarini o`rganib chiqish.
Nazariy qism
Shifratorlar va ularning ishlash printsiplari
Shifrator (CD- coder) - kirish yo`lidagi birlik signalni n razryadli ikkilik kodga aylantiradigan EHM ning aniq uzelidir.
Boshqacha qilib aytganda shifrator 10-lik kodni 2-lik kodga aylantirib berish uchun xizmat qiladigan operatsion elementdir. Shuning uchun shifratorlar raqamli texnikaning va EHMlarning kiritish qurilmalarida o`nlik kodlarni ikkilik kodlarga o`zgartirishda keng qo`llaniladi.
Shifratorning kirish va chiqish yo`llari soni m=2<sup>n</sup> munosabat bilan belgilanadi.
Shifratorni ishlash printsipini ko`rib chiqamiz. Unda kirish signallari sifatida x ,...,x ikkilik o`zgaruvchilar qatnashadi. Ular mos ravishdagi klavishalarni bosganda paydo bo`ladi. Quyida shifratorning o`tish jadvalini keltiramiz.
Shifratorning o`tish jadvali
121-jadval

O`nlik son	Kirish kodi					Chiqish kodi
	X4	X3	X2	X1	X0		Y2	Y1	Y0
*	0	0	0	0	0		0	0	0
0	0	0	0	0	1		0	0	0
1	0	0	0	1	0		0	0	1
2	0	0	1	0	0		0	1	0
3	0	1	0	0	0		0	1	1
4	1	0	0	0	0		1	0	0

Unda o`zgaruvchilar mustaqil hisoblanadi va 2<sup>5</sup>+1=32+1=33 kombinatsiyani qurish imkonini beradi. Lekin, ikki va undan ortiq klavishalarni bosishni ta’qiqlovchi chegara qo`yilganda, unda 32-tadan 6-ta mumkin bo`lgan kirish kombinatsiyalari qoladi. Bunday mos chegaraga kirish kodi n –dan 1 yoki unitar deyiladi. Jadvalda bosilgan klavishaga «1» va bosilmagan klavishaga «0» mos keladi. Jadvaldan ko`rinib turibdiki, agar «1» x₁ yoki x₃ kirish yo`lida paydo bo`lsa, y ikkilik o`zgaruvchi «1» qiymatini qabul qiladi. Qolgan barcha kombinatsiyalarda y =0 bo`ladi, ya’ni mantiqiy tilda:

y = x + x =
Xuddi shunday:
y = x + x = ;
y = x
Ushbu tengliklar asosida shifratorni «YoKI» bazisida (pastki rasmda), shuningdek «VA» bazisida qurish mumkin.
A yrim hollarda bir necha klavisha bir vaqtda bosilganda, shifrator maksimal nomerga ega bo`lgan klavishani tanlaydigan sxemani qo`llash talab etiladi. Bunday shifrator prioritetli shifrator deb ataladi. U «n-dan x-ning» o`zgarishini 8421 kodga aylantiradi.
Pastdagi prioritetli shifratorning o`tish jadvali keltirilgan. Unda maksimal nomerli kirishdagi o`zgaruvchi maksimal prioritetga ega, «1»-dan o`ngdagi dioganalda kirishdagi o`zgaruvchilar qiymati – chiqish kodini aniqlamasligi kerak.
Prioritetli shifratorning o`tish jadvali
12.2 – jadval.

O`nlik son	Kirish kodi					Chiqish kodi
	F4	F3	F2	F1	F0		Y2	Y1	Y0
*	0	0	0	0	0		0	0	0
0	0	0	0	0	1		0	0	0
1	0	0	0	1	*		0	0	1
2	0	0	1	*	*		0	1	0
3	0	1	*	*	*		0	1	1
4	1	*	*	*	*		1	0	0

Prioritetli shifratorni oddiy shifrator asosida VA qurish mumkin. Buning uchun oldindan «5-dan X» kirish kodini x ,..., x orqali «5-dan 1» kodiga o`zgartirish kerak. Kirishdagi o`zgaruvchi F maksimal prioritetga ega, ya’ni boshqa o`zgaruvchilarga bog`liq emas. Shuning uchun F = x . Har qanday boshqa chiqishdagi o`zgaruvchi x «1» qiymatini qabul qiladi, agarki birorta VA katta kirish yo`liga F , j = (i + 1),3 mantiqiy «1» berilmagan holda F = 1 bo`lgan taqdirda. Ya’ni:

x = F ;
;
;
.
Ko`rsatilgan algoritmni amalga oshiruvchi parallel prioritetli shifratorning sxemasi quyidagi ko`rinishga ega:
U shbu sxemaning afzallik tomoni, barcha kirish yo`llaridagi signal tarqalishini bir xil saqlab turishdir. Kamchiligi esa, ko`p kirish yo`liga ega bo`lgan «YoKI-EMAS» elementlarini qo`llanilishining majburligidir.
12.1-rasm. Shifratorga misol sifatida to`qqizta .kirish yo`liga ega bo`lgan prioritetli shifrator K555IV3 standart mikrosxema misol bo`ladi.





Nazorat savollari:

1. 
   Shifratorlarning ishlash prinsiplarini aytib bering?
   
2. 
   Shifratorlarning chinlik jadvalini tushuntirib bering?
   
3. 
   To’g’ri burchakli shifrator sxemasi chizib bering?
   
4. 
   Raqamli indikatorni boshqaruvchi shifrator sxemasini chizib bering?
   

1. Shifrlash rejimi - ochiq ma'lumotlar bloklari ketma-ketligini shifrlangan ma'lumotlar bloklari ketma-ketligiga aylantirish imkonini beruvchi blokli shifrni (algoritmni) qo'llash usuli. Bunday holda, bitta blokni shifrlash uchun boshqa blokdagi ma'lumotlardan foydalanish mumkin.

Odatda, shifrlash rejimlari shifrlash jarayonini o'zgartirish uchun ishlatiladi, shunda har bir blokning shifrlash natijasi shifrlangan ma'lumotlardan qat'i nazar, noyob bo'ladi va ularning tuzilishi haqida hech qanday xulosa chiqarishga imkon bermaydi. Bu, birinchi navbatda, blokli shifrlar ma'lumotlarni qattiq o'lchamdagi bloklarda shifrlashi bilan bog'liq va shuning uchun bir xil kalit bilan shifrlangan ma'lumotlarning takroriy qismlari haqida ma'lumotlarning chiqib ketishi ehtimoli mavjud.

2. Haqiqat jadvali mantiqiy funktsiyani tavsiflovchi jadvaldir.

Bu holda "mantiqiy funktsiya" atamasi qiymati o'zgaruvchan (parametrli funksiya) va bir xil funktsiyaning qiymati bo'lgan funktsiyani anglatadi. Masalan, ikki qiymatli mantiqda ular “true” yoki “loy” ({\displaystyle true}true libo {\displaystyle false}{\displaystyle false}, {\displaystyle 1}1 libo {\displaystyle) qiymatini olishlari mumkin. 0}{\displaystyle 0}).

3. Hech bir sanoat roboti, printer, lift, kardan va boshqa ko'p narsalarni enkodersiz qila olmaydi. Ammo ko'proq prostix narsalarda ham kodlovchi ham zerikarli. Shu bilan birga, 1024 oqim uchun sanoat enkoderi dvigatelning o'zi yo'lini chetlab o'tishi mumkin. Mana, mexatronika yaratuvchilarining hayotini kechira oladigan induktiv kodlovchi loyihasi.

Kodlovchi mutlaq deb ataladi, chunki quvvat berilgandan so'ng, u aylanadigan burchakni darhol xabar qiladi.

Sanoat enkoderlari odatda optik va magnitdir. Optik bo'lganlar ochiq, aniq trek naqshli shisha, oyna yoki boshqa yuqori kontrastli diskni yaratishni talab qiladi. Hech qanday optik disklar ifloslanishdan qo'rqmaydi. Magnit enkoderlar kuchli tashqi magnit maydonlarga juda sezgir bo'lib, bunday maydonlar elektr motorlari uchun xosdir. Shuning uchun induktiv kodlovchi bir xil texnologik yechim bo'lib qoladi.

Induktiv kodlovchi haqida gapirganda, ular odatda quyidagi dizaynni anglatadi:

Hisobot mazmuni