9-Mavzu: Globallashuv va global muammolarning falsafiy jihatlari Reja

Global garayonlarnibashoratqilishningahamiyati. Hozirgi davrning global 
muammolari o’z holatini zamonda tinimsiz o’zgartiradigan yagona, faol va ochiq 
tizim hisoblanadi, chunki unga umuminsoniy ahamiyatga molik bo’lgan Yangi 
muammolar kirishi, avvalgi muammolar esa, ularning echilishiga qarab, yo’qolishi 
mumkin. Rim klubining asoschisi va birinchi prezidenti A.Pechchei bu holatga 
e’tiborni qaratib, insoniyat qarshisida ko’ndalang bo’lgan aksariyat muammolar 
«bir-biri bilan mahkam chirmashib oldi, ulkan sprut changali yanglig’ butun 
sayyorani o’z iskanjasiga olmoqda... echilmagan muammolar soni o’sib bormoqda, 
ular yanada murakkabroq tus olmoqda, ularning chirmashuvi yanada 
chigallashmoqda, ularning «iskanjasi» esa sayyoramizni o’z changalida tobora 
qattiqroq siqmoqda», 
1
deb yozgan edi.
Ammo global ziddiyatlar tuguni qanchalik chigal bo’lmasin, uni fan va falsafa 
yordamida yechish, ya’ni sababni oqibatdan, muhim tafsilotlarni ikkinchi darajali 
tafsilotlardan, ob’ektivni sub’ektivdan farqlash uchun nazariy jihatdan anglab 
yetish lozim. Dunyo miqyosidagi jarayonlarga ta’sir ko’rsatish uchun odamlarning 
imkoniyatlari va resurslari cheklanganini hisobga olib, muammolarning qaysi biri 
darhol yechishni talab qilishi va qaysi biri ikkinchi darajali ahamiyat kasb yetishini 
ham farqlash muhimdir. 
G’arb mamlakatlarida ijtimoiy prognoz qilish ilmiy bashoratning turii sifatida 
«futurologiya» (lot. futurum – kelajak va yunon. logos – ta’limot) degan nom bilan 
1
А.Pеchchеi . Человечские качества – M.: 1980. – с.7 

---

vujudga kelgan. Bu atamani ilk bor G’arbiy Berlin universiteti huzuridagi Otto Zur 
nomidagi institut professori O.Flextgaym ishlatgan. SHuni qayd yetish lozimki, 
«futurologiya» atamasi umumiy e’tirof etilgani yo’q. Misol uchun, bashorat 
muammolari bo’yicha frantsuz mutaxassislarining aksariyati futurologiya 
insonning kelajakni ishonch bilan bashorat qilish qobiliyati haqida xom xayol 
qilish uchun asos bo’ladi, deb hisoblaydi. Futurologiya o’rniga «fyutyuribli» 
atamasi taklif qilingan bo’lib, u «ehtimol tutilgan kelajak» degan ma’noni 
anglatadi. Bunda kelajakning shartliligi, ko’p variantliligiga urg’u beradi.
Hozirgi davrda ijtimoiy bashorat bilan bog’liq tadqiqotlar «prognostika» 
degan nom olgan. Prognostika prognoz qilish qonunlari, tamoyillari va 
metodlarini o’rganadi, mantiq muammolarini va har xil tipdagi prognostik 
tadqiqotlarning tasniflarini ishlab chiqadi. U endigina shakllanish davrini boshdan 
kechirmoqda, lekin hozirning o’zidayoq kelajakning ilmiy muqobillarini 
yaratishning muhim vositasi hisoblanadi. O’zbekistonda prognozdashtirish 
masalasi bilan K Tulenova shug’ullanadi.