9-mavzu. Standartlashtirish bo’yicha xalqaro tashkilotlar reja: Standartlarni ishlab chiquvchi xalqaro tashkilotlar. Xalkaro standartlashtirish tashkiloti (iso)

Xalkaro standartlashtirish tashkiloti (ISO).
Birinchi standartlashtirish milliy tashkiloti-Britaniya Assotsia| tsiyasi (Britich Enginezing Standards Accociation) 1901 yilda tashkil etilgan bulib,biroz keyinrok, birinchi jaщon urushi davrida Daniya byurosi, Germaniya kumitasi (1918y), Amerika kumitasi(1918 y)va boshkalar tashkil topdi.
Standartlashtirish soщasidagi ishlar xalkaro markaz kerakligini
takazo kildi. SHu maksadda 1926 yili standartlashtirish milliy tashki
lotlarning Xalkaro Assotsiyasi (ISA) paydo buldi. ISA ning tarkibiga
20 mamlakat vakallari kirdi. 1938 yili Berlin shaxrida standartlashtirish buyicha Xalkaro s’ezd ochildi. Unda texnikaning turli soxalari buyicha 32 ta kumita va kichik kumitalar tuzildi. 1939 yili boshlangan ikkinchi jaxon urishi ISAning faoliyatini tuxtatib kuydi.
Standartlashtirish buyicha xalkaro tashkilot tashkiloti (Interntioal Standards Organizarion) 1946 yilda 25 ta mamlakatning milliy stan-dartlash tashkilotlari tomonidan tashkil etildi xamda kiskacha ISO deb yuritila boshladi. Amalda bu tashkilot uz faoliyatini 1947 yilda boshladi. Bu tashkilot tuzishda uning nomi barcha tillarda bir xilda nomlanishiga e’tibor bermadi. Tashkilotning nomini grekcha suz "isos" -teng deb nomlanadi. SHu sababli xalkaro standartlash tashkiloti nomi kiskacha kilinib ISO deb nomladi. Bu nufuzli tashkilot Birlashgan Millatlar Bosh Assambleyasi tarkibida foliyat kursatib, rivoj topmokda.
ISO tashkilotining faoliyat soxasi elektrotexnika va elektro-nikadan tashkari barcha soxalarni kamrab oladi. Elektrotexnika va elektronika soxasi buyicha ishlarni xalkaro elektrotexnika komissiyasi MES amalga oshiradi. ISO tashkiloti standartchidan tashkari sertifikatsiyalash bilan xam shugullanadi. ISO tashkiloti tovar va xizmatlar bilan xalkaro ayirboshshlashni ta’minlash texnikavii va iktisodii soxalarda xamkorlikni rivojlantirish buyicha standartlash ishlarini amalga oshiradi.
Standartlashtirishning asosiy ob’ektlari va standartlar soni ISO tashkilotining manfaatlari kulamini belgilab beradi.
Mashinasozlik, kimyo", nometal materiallar, rudalar va metallar, axborot texnikasi, kishlok xujaligi, kurilish, maxsus texnika va boshkalar. Standartlarni ishlab chikishda ISO tashkilot barcha manfaatdor tomonlarga ya’ni maxsulotlar (xizmatlar) ishlab chikaruvchilarning, iste’molchilarning xukumat organlarining, ilmiy texnikavii va jamoat tashkilotlarini manfaatlarini e’tiborga oladi. Xozirgi kunda ISO tashkilotini tarkibiga 120 ta mamlakat uzini milliy standartlash tashkilotlari bilan a’zo bulgan. Xammasi bulib, ISO tarkibiga 80 dan ortik a’zo komitetlar kiradi.
A’zo komitetlardan tashkari a’zolikka da’vogar bulgan rivoj-shayotgan mamlkatlarning standartlash tashkilotlari xam mavjuddir.
ISO tashkiloti raxbarlik va ishchi organlaridan iboratdir. Raxbar organlariga Bosh Assombleya (Oliy Organ) kengash va texnik boshka-ruv byurosidan iboratdir. Ishchi organlariga texnik komitetlar kuyi komitetlar va texnik maslaxat guruxlari kiradi. ISO tashkilotining kengashiga ) ta komitet buysunadi.
1. PLAKO - texnik byuro
2. STAKO - standartlashning ilmiy tamoyillarini urganuvchi komitet
3.KASKO - muvofiklikni baxolash komiteti
4.INKO - ilmiy texnikavii axborot komiteti
5.DEVKO - rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam kursatuvchi tashkilot
6.KOPOLKO - iste’molchilar manfaatlarini ximoya kiluvchi komitet
7.REMKO - standart namunalari buyicha komitet.
ISO tashkilotining rasmiy tillari bulib, - ingliz, rus, frantsuz tillari.
Xozirgi kunda ISO xalkaro standartlarini 70% i rus tiliga tarjima kilingan. ISO tashkilotining texnik ishlarida dunening turli xil chamlkatlaridan kelgan 30 mingdan ortik eksportlar faoliyat kursatishdi.
ISO tashkilotining dunedagi eng obru e’tiborli (avtoritet) adolatli va mustakil tashkilot bulib, xalkaro tashkilotlar orasida yukori makomga ega.
ISOning tuzilishidan kuzda tutilgan asosiy maksad- xalkaro mikyosdagi mol almashinuvida va uzaro yordamni yengillashiriish uchun dunyo kulamida standartlashtirishini rivojlantirishga kumaklashish щamda akliy, ilmiy, texnikaviy va iktisodiy foliyatlar soxasida xamdustlakni rivojlantirishdir.
Bu maksadlarni amalga oshirish uchun:

• 
  dunyo kulamida standartlarni va ular bilan boglik bulgan soxalarda uyg’unlashtirishni yengillashtirish uchun choralar kurish;
  
• 
  xalkaro standartlar ishlab chikarish va chop etish (agar xar bir standart uchun uning faol tashkiliy va kichik kumitalarining ikidan uch kismi ma’kullab ovoz bersa va umumiy ovoz beruvchilarning turttdan uch kismi);
  
• 
  uz kumita a’zolarining va texnikaviy kumitalarnining ishlari xakida axbarotlar almashuvini tashkil kilish;
  
• 
  soxaviy masalalar buyicha manfaatdor bulgan boshka xalkaro tashkilotlar bilan xamkorkil kilish kuzda tutiladi.
  

ISO raxbar va ishchi kumita idoralaridan tashkil topgan.
¦Raxbar idoralari tarkibiga Kengashning yukori idorasi Bosh Assambleya. Kengash, ijroiya byurosi, texnikaviy byuro,kengashning texnikaviy kumitalari va markaziy sekretariatga kiradi.
ISOda prezident, vitse-prezident, xazinachi va bosh sekretar lavozimlari mavjud. Bosh Assambleya-ISOning Oliy raxbari bulib, ISOning yig’iliishi uch yilda bir marta buladi.Uning sessiyasida prezident uch yil muddat bilan saylanadi.
Bosh Assambleya utkazish vaktida sanoat soxasida yetakchi mutaxassislar ishtirokida xalkaro standartlashtirishning muxim muammolari va yunalishlari muxokama kilinadi.
|ISO kengashi yiliga bir marta utkazilib, unda tashkilotning faoliyati, xususan, texnikaviy idoralarning tuzilishi xalkaro standartlarning chop etilishi, kengash idoralarning a’zolarini щamda teщnikaviy kumitalarning raislarini tayinlaydi va tashkilotning tarkibi 91 mamlakatning vakillaridan iborat edi.
Respublikamizning dastlabki mustakillik yillaridagi (1992yil) muxim vokelardan biri ushbu nufuzli xalkaro tashkilotga uzbekiton Respublikasi 92-davlat sifatida kabul kilinishi buldi.
Endilikda O’zbekiton Respublikasi ISOningteng xukukli a’zolaridan biri xisoblanadi.
Maxsulot sifatini yaxshilash, boshkarish va ta’minlash buyicha oxirga vaktida kilingan ishlarni mujassamlab, ISO uzining bir kator me’yoriy xujjatlarini ishlab chikadi, bu xujatlarga ISO 9000,10011 va 10012 rakamli standartlarni kursatish mumkin;