9-Tema: Jerge jalģaw hàm elektrokorroziyadan qorģaw

13 Tema: U'sh fazali qisqa tutasiw toklarin esaplaw
Jobasi:
1. Qısqa tutasıw túrleri, payda bolish sebepleri hám aqıbetleri.
2. Qısqa tutasuvlarni esaplawdıń maqset hám wazıypaları.

Qısqa tutasıw (QT) - bul fazaları ozaro ıslawıwı yamasa neytral sımı bolǵanda bir yamasa bir neshe fazaları jerge yamasa neytral simga ıslawıwı sebepli elektr apparattıń normal islewiniń tosatdan aynıwı bolıp tabıladı, bunda shınjır qarsılıgı azayadı, bul bolsa sistema daǵı júzimlami keskin asıwına hám kernewlami tómenlewine alıp keledi.
Elektr sistemada júz balatuǵın eń kop QT lar (85 procent) jerge ıslawısh menen baylanıslı. Úsh fazalı QT júdá kem ushraydı (5 procent), biraq bul QT túrinde roy beretuǵın processlerdi organıw birinshi dárejeli áhmiyetke iye, sebebi úsh fazalı QT lar aqıbetleri elektr sistema ushın eń salmaqli baladı. Odan tısqarı, eń ápiwayı úsh I'azali qısqa tutasıw procesin organıw keyinirek metodikanı basqa túrdegi zaqım aliwlerge qollashga múmkinshilik beredi.
Qısqa tutasuvlar tasirida tómendegilami baqlaw múmkin:- QT larda apparat fazalaridagi, ásirese QT noqatında, toklar normal bahalarǵa salıstırǵanda keskin asadı, kernewler bolsa azayadı ; - simmetrik bolmaǵan QT larda kernew hám júzimlami simmetrikligi aynıwı hám sonda elektr uzatıw liniyalaming elektr baylanıs liniyalarga hám basqa obiektlerge elektromagnit hám elektrostatik tasiri asadı ; - QT júzimlami ıssılıq tasiri izolyatsiyani zaqım aliwine, elektr apparatlaming kontaktlarini erip, jabıwıp qalıwına alıp keledi; - QT júzimlami Hinamik háreketi mexanik kúshlami ónim bolıwına alıp keledi hám mashina hám apparatlami konstruksiyaların zaqım aliwine alıp keledi.
Sonı takidlash kerek, tutınıwshı (júkleme) lar kernew tómenlewine júdá bayqaǵısh baladı. Júklemelami 50 payızın tashkil ettivchi asinxron motorlar kernew azayǵanda aylanıw tezligin kemeytira baslasadı, bul bolsa júkleme tokı asıwına hám motor bólekalaridagi kernewdi jáne de azayıwına alıp keledi. Sistemada elektr mashinalaming parallel islewi turaqlılıǵı aynıwı qáwipi payda baladı, sebebi bul halda sistema nosinxron isleytuǵın úzindilerge bolinib ketiwi múmkin. Nátiyjede uzaq waqıt dawam etetuǵın iste- molchilaming elektr támiynatı aynıwı kútá úlken materiallıq zálel jetkiziwi múmkin.

QTning otkinchi procesin esaplaw (wazıypası ) dep, ádetde berilgen shártlerde kofilayotgan elektr energetikalıq sistema sxemasında tok hám kernewlami hiso blash túsiniledi. Bunday esaplardı maqsetine kora tok hám kúshlanisrilar bahaları berilgen waqıt momenti ushın yamasa ulami pútkil otkinchi process dawamında ozgarishi anıqlanadı.
Elektr sistemad agii QT toklar hám qaldıq kernewlerdi esaplaw (maqseti) tómendegjlarni b ajar jumıs ushın taiab etiledi:- QT shártleri boyicha elektr apparatlami tekseriw hám tańlaw ; -releli qorǵawdıń omatmalarini tańlaw hám de bul qorǵawdıń hám avtoma. tikeniń múmkin bolǵan háreketlerin bahalaw ; - elektr energetikalıq sistema jumısınıń turgunligini analiz qılıw ; - elektr uzatıw liniyalaridan otuvchi nolinchi izbe-izlik júzimlaming baylanıs liniysilarga tasirini anıqlaw ; - jay (yr ;r) lovchi apparatlami tańlaw. Úsh fazpji QT lardagi elektromagnit otkinchi processlami esaplaw hám analiz qılıw ámeldegi usıllami eki gruppaǵa bolish múmkin: analitik hám arnaliy. Anal?: tk usıl tiykarına Ragk-Gorev teńlemeleri (basqasha aytqand^ talshıq teńlemeler yamasa máwrit bahalar teńlemeleri) [1] boyicb, s. elektromagnit o'tkinchi processlami analiz qılıw qoyilgan.
Bir neshe generatorlı sistemaǵa atıwda otkinchi processni anıq esaplaw máselesi talay qıyınlasadı. Bunda generatorlami shayqalıwın hám jalǵanǵan júklemelaming minez-qulqın ; ozaro boglangan hár bir generatorda erkin toklardıń ozgarishini esapqa alıw zárúrshiligi payda baladı. Qozgatishni avtomatikalıq retlegichi (QAR) ámeldegi boIsa, másele odan quramalılasadı. Sol sebepli analitik usıldı qollash sheklengen.
Onı tek basqa ámeliy usıllami bahalaw ushın etalon (júdá anıq olchov úlgisi) retinde kóriw múmkin.

Tómende QT júzimlami esaplawda úlken dárejedegi ápiwayılastırıw hám kemeytiwlerge erisiw ushın qabıl etilgen tiykarǵı esaplıq boljawlar keltirilgen:- elektr mashina (generator, elektr motor, transformator ) laming polat ozaklarida to'yinish joq dep esaplanadı, yaǵniy barlıq sxemalar sızıqlı dep alınıp, ústpe-ustlash usılın qoMlash múmkin baladı ; - transformator hám avtotransformatorlarning magnitlaw tokları inabatqa alınbaydı ; - úsh fazalı tarmaq simmetriyasın (fazalar qarsılıqları bir-birine teń) saqlaydı, nosimmetriya tek QT noqatında payda boladı dep qabıl etiledi;

-kernewi 220 kv ge shekem bolǵan hawa hám kabel tarmaqlarda sigim hám sigim tokları inabatqa alınbaydı (boylama sigimiy kompensatsiya úskeneleri bolmaganda); -kernewi 1000 v den artıq bolǵan tarmaqlarda generator, transformator, reaktorlarning aktiv qarsılıqları esapqa alınbaydı (waqıt turaqlısın anıqlawdan tısqarı ); - júkleme ozgarmas induktiv qarsılıq yamasa ozgarmas qarsılıqlı EYUK derek korinishda shama menen esapqa alınadı yamasa iimnman (júkleme tokları ) esapqa alınbaydı ; - esaplıq sxemaǵa kiretuǵın hár túrlı EYUK dárekleri arasındaǵı faza jılısıwları hám de sinxron generatorlar, kompensatorlar hám elektr motorlar chastotası ozgarishi esapqa alınbaydı.
Sinaw ushin sorawlar:
1. Qısqa tutasıw túrleri, payda bolish sebepleri hám aqıbetleri haqqinda mag'luwmatlar keltirip otin'?
2. Qısqa tutasuvlarni esaplawdıń maqset hám wazıypaları tuwirsinda aytip berin'?