A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

3 .3 .1 0 . «M afotix ul-ulum»
")‘z davri qomusi bo'lmish bu kitobni Abu Abdulloh Muhammad al- 
azmiy yaratgan. U X asrda o'tgan mashhur filolog va fan tarixchisidir. 
'ng to'liq ismi Abu Abdulloh M uhammad ibn Yusuf Kotibiy al- 
azmiy bo'lib, olim Somoniy Nuh II ibn Mansuming (976—997) vaziri 
Jtbiy qo'lida dabir bo'lib xizmat qilgani 
va, 
asosan, 
N ishopurda 
jomat qilib, fan tarixi hamda davlat bosh idoralari uchun muhim 
lanma bo'lgan “ Mafotix ul-ulum ” (“ llmlaming kalitlari”) nomli asar 
*b qoldirganligi m a’lum. Ushbu asardan ma’lum bo'lishicha, 
Abu 
ulloh yunon, suryoniy, arab va fors tillarini mukammal bilgan keng 
'lumotli kishi bo'lgan.
'M afotix ul-ulum ” 9 7 6 -9 9 1-yillar orasida yozilgan o'ziga 
xos 
izohli 
.hinologik lug'at bo'lib, ikki qismdan iboratdir. Birinchi qism olti 
dan iborat bo'lib, unda shariat bilan bog'liq ilmlar: fiqh, aqidalar,

---

matika, idora ishlarini yuritish tartibi, she’riyat va tarix to'g'risida 
S ’lumotlar keltirilgan.
Ikkinchi 
qism to'qqiz bobdan iborat bo'lib, u ajam, ya’ni arab bo'lmagan 
«alalar 
yunonlar, 
suriyaliklar, forslar, hindlar va boshqa xalqlar orasida 
muqqiy etgan ilmlar - falsafa, mantiq, tibb, arifmetika, handasa-geometriya, 
falakiyot-astronomiya, 
mexanika, musiqa va kimyo fanlarini o'z ichiga oladi.
A sarda 
yurtimiz haqida, xususan bu yerda amalda bo'lgan sug'orish 
o'ichovlari haqida muhim m a’lum otlar ham bor. “ Mafotix ul-ulum ” 
ilmiy jamoatchilik, xususan V.V.Bartold, I.Yu.Krachkovskiy, S.L.Volin, 
van Flotenning yuksak bahosiga sazovor bo'lgan. Uning arabcha matni 
1895-yili van Floten tom onidan, ayrim parchalar taijimasi S.L.Volin 
tomonidan 
1939-yili nashr qilingan. Toshkentda bu asami R.M.Bahodirov 
tadqiq 
etib, 
maxsus kitob yozgan.