A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

" 'rati” ) n o m i 
bilan mashhur bo’lib, Hamadoniylardan Sayfulla Ali I ga 
/045-967) bag'ishlangan. Uni yozishda m uallif sayohatlari vaqtida 
' , I an savdogarlardan so'rab-surishtirib yiqqan materiallardan hamda 
Ibn 
X u rd od b eh , 
al-Jayhoniy, Qudama asarlaridan foydalangan. Kitobda 
tavsiflangan
har bir mamlakat va viloyatning xaritasi ham berilgan. 
M a sa la n , 
M o v aro u nnah r qism iga ilova qilingan xaritada Jayhun 
( A m u d a r y o ), B u x o r o , 
Sam arqand, U srushana (O 'ra te p a ), Ispijob 
(Sayram ), 
Shosh va Xorazm shaharlari va viloyatlari tasvirlangan. Asarda 
turk 
va g'uzzlar. ularning m ashg'uloti, shuningdek, M ovarounnahr 
shaharlari, xalqlari 
xususida keltirilgan ma’lumotlar nihoyatda qimmatlidir.
“ Kitob ul-masolik va-l-mamolik” asarining arabcha matni ikki marta 
M.Ya. de Guye (1878) hamda Kramers tom onidan (1938-1939) chop 
etilgan. Kramers nashri (u 1086-yili ko'chirilgan va hozir Istanbul 
kutubxonalaridan birida saqlanayotgan m o'tabar qo'lyozmaga asoslangan) 
birmuncha noyob nashr sifatida qadrlanadi.
3 ,3 .9 . «Tarixi Yaminiy*
’’Tarixi Y am iniy” 1 ( “Yamin ud-davla tarixi” ) asarining ijodkori 
Utbiydir. Uning haqiqiy ismi Abu Nasr M uhammad ibn Abdujabbor 
Utbiy (taxm.961 — 1077 yoki 1036) bo'lib, asli Eronning Ray shahridan. 
Olimning xonadoni badavlat va nufuzli zodagonlardan bo'lib, uning 
tog'alari Somoniylaming vaziri sifatida xizmat qilishgan.
Abu Nasr M uhammad Utbiy ham yuqori davlat lavozimlarida turgan, 
S o m o n iy la m in g
Xurosondagi noibi Abu Ali ibn Simjur 
(989—998), 
so'ngra 
Z iy o riy la rd a n 2 
Shams ul-Maoliy Qobus ibn Vushmagir (998-1030) ning 
shaxsiy k o tib i, 
keyinchalik G 'aznaviylardan’ Sabuktakin 
( 9 7 7 - 9 9 7 ) , 
S u lto n M a h m u d
(998—1030) hamda Sulton Mas’ud (1031 —1041) saroyida 
x izm at q ilg a n . 
Masalan, Utbiy Sulton M ahmudning elchisi sifatida 
(999) 
G a rc h is to n g a 4 
borgan, keyin Ganj rustakda5 sohib barid bo'lib ishlagan 
va 1023-yili 
Sulton Mahmudning amri bilan xizmatdan chetlatilgan.
Yamin (arab) — o ng q o ‘l, Sulton M ahm udga B ag'dod xalifasi a l-Q o d ir (991 — 1031) 
tom onidan berilgan laqab. faxriy nom .
lyoriylar— 927 — taxm inan 1090-yillarda Eronning T abariston ham d a Juijon viloyatlarida 
hukm ronlik qilgan sulola.
h„L- dznaV 'y^r — X uroson. A lg'o n isto n va Shim oliy H in d isto n u stidan 977—1 186-yillari 
hukm roi,|,k qilgan sulola.
G , -
h ‘;lon ~ M u rg 'o b daryosining yuqori o q im id a ioylashgan tarixiy viloyat Ja n u b d a 
' C iani"S 
M arvarrud, sharqda G 'u r va g 'a rh d a lio d h iz. H irot viloyali bilan tutash.
rustak - B o d h i/n in g sharqiy qism ida joylashgan viloyat.
151

---

,otibIaming latif so‘zlari”) nomli asari bo'lib, u bizgacha yetib 
k elm ag a n 6 
Tarixi Yaminiy” amir Sabuktakin hamda Sulton Mahmud 
z a m o n id a
znaviylar imperiyasi tarkibiga kirgan Afg'oniston, Xuroson, 
X o ra zm
Msman Movarounnahming 9 75-1021-yillardagi ijtimoiy-siyosiy 
tarixini 
Sn 
etadi. Asarda Qoraxoniylaming Movarounnahrni bosib 
olishi 
(992- 
) haqida keltirilgan ma’lumotlar benihoyat qimmatlidir.
,\sar o 'rta asr tarixshunosligiga xos og'ir saj — qofiyali nasr 
u slu b id a 
•lgan. Unda hukmron sinfning maqsad va manfaatlari himoya 
q ilin ad i, 
isan Sulton Mahmud va uning yaqinlari ko'klaiga ko'tarib 
m a q ta la d i. 
‘'ning bilan birga, tarixchi uzluksiz davom etgan urushlar, zulm, 
tu rli- 
an soliq va jarimalar tufayli xonavayron bo'lgan mehnatkash 
xalq n in g
r turmushiga ham ayrim o'rinlarda ko'z tashlab o'tadi.
’’Tarixi Yaminiy” asarining arabcha matni 1874-yili Dehli, 1874-yili 
Ж
1
va 1883-yili Lohur shaharlarida chop etilgan. Undan ayrim 
:halar K.Shefer, T.Nyoldeke, G.Elliot va N.D ouson tomonidan 
'suz, nemis va ingliz tillariga taijima qilingan. Kitobning forscha 
malari bo'lib, eng durusti Abu Sharif Nosih al-Jorbozaqoniy qalamiga 
‘4sub. Bu taijima Eronda 1856, 1956 va 1966-yillari chop etilgan. 
mi Londonda 1858-yili Reynolds ingliz tiliga taijima qilgan.