A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

4 .4 .6 . «Kitob al-qand fi marifat ulamo Samarqand»
“ Kitob al-qand fi marifat ulam o S am arqand” ( “ Sam arqand olimlarini 
tanish borasida qand kitobi”) nom li asar muallifi yirik tarixchi, tilshunos 
va faqih N ajm uddin Abu Hifs U m ar ibn M uham m ad ibn Ahm ad ibn 
L uqm on an-N asafiy (1068—1142)dir. U m usulm on qonunshunosligiga 
oid “ M anzum ot an-N asafiya fi-l-xulofiyot” ( “ Kelishm ovchiliklar haqida 
Nasafiyning sh e’riy asari”), “Aqoid an-N asafiy” ( “ (Islom ) aqidalariga 
an-N asafiy sharhi” ), shariat y o 'l-yo'riqlari va “O u r’oni karim ” sharhiga 
b ag 'ish lan g a n “A l-yavoqit fi-l-m a v o q it” ( “ Q ulay v aq tlar xususida 
yoqutlar” ), “ Zallat al-qoriy” 
( “ Q o r ila m in g
xatolari h aqida”) va tasaw uf 
xususida “ Risolai N ajm iya” kabi bir necha kitoblar yaratgan.
Nasafiyning tarix fani uchun eng m uhim “ Kitob al-qand 
fi m a ’rifati 
ulamoi S am arqand" asaridir. U ning yana bir nom i «Kitob 
a l-q an d fl 
tarix i S a m a rq a n d » (“ S a m a rq a n d tarixi h aq id a q a n d
k ito b i” ) ham
m ashhurdir. Ushbu asarda 1232 ulam oning taijim ai hollari, 
rivoyat qilgan 
hadis va isnodlari mavjud. U nda O 'zbekistonning islomgacha 
bo'lgan 
tarixi, uning arab istilochilari tom on idan bosib olinishi, 
S am arqandning 
diqqatga sazovor osori atiqalari haqida m a’lum ot keltirilgan. 
A sam ing 
yagona va noto'liq qo'lyozm a nusxasi Istanbuldagi m ashhur 
Sulaym oniya 
kutubxonasining Turhan Valde fondida 70-raqam ostida saqlanadi. Yaqin 
vaqtlargacha asl nusxa yetib kelm agan hisoblanar edi. Uni 
b irinchi bor 
Fuad Sezgin tad q iq etgan va asa r to 'g 'ris id a D urbek 
R a h im jo n o v
nom zodlik dissertatsiyasini 2003-yili yoqlagan.
Nasafiyning shogirdi Abulfazl M uham m ad ibn Abdujalil ibn 
Abdumalik 
ibn Haydar as-Samarqandiy (XII asr) ushbu asam ing qisqartirilgan forscha 
tahririni yaratgan. V.V.Bartoldning fikricha (Asarlar. VIII jild, -М ., 1973, 
257 bet) Abulfazl M uham m ad as-Sam arqandiy asam ing forscha tahringa
170

---

Abulfazl M u h am m ad as-S a m a rq a n d iy a l-ld risiy n in g (1015-yili vafot 
e t g a n )
“ K itob kom il a l- m a ’rifat a r-rijo l” ( “ M ash h u r kishilarni tan ish 
haqida m ukam m al k ito b ” ) nom li asa rid an ham ayrim p arch alam i olib 
kiritgan.
“ Kitob al-qand fi tarixi Sam arqand”ning XV asr oxiri XVI asr boshlarida 
Said 
A h m ad
ibn M ir Vali qalam iga m ansub forscha tahriri ham bor. 
“Q andiyayi x u rd ” 
( “ Kichik qandiya”) nom i bilan m ashhur bo'lgan bu 
asaming q o'lyozm a nusxalari S ank t-P eterburg, Toshkent va D ushanbe 
sh a h a rla rid a
h am d a G e rm a n iy a , H in d isto n va S au diy a A rabisto ni 
kutubxonalarida saqlanmoqda.
“Qandiyayi x u rd ” bir necha m arta toshbosm a usulida S am arqand 
(1909), Toshkent va T ehronda (1955) cho p etilgan; bir qismi V.L.Vyatkin 
(1869-1932) tom o n id an rus tiliga taijim a qilingan va 1906-yili nashr