A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

207

---

6 .2 .2 . «Shayboniynoma»
“ Shayboniynom a” fors tilida bitilgan sh e’riy doston bo'lib, uning 
muallifi shoir va tarixnavis olim K am oliddin Binoiydir (1453—1512). 
Uning asli ismi Ali ibn M uham m ad al-H araviy. K o‘proq Kamoliddin 
Binoiy nom i bilan m ashhur. H irotda ko‘zga ko‘ringan m e ’m o r ustod 
M uham m adxon Sabz oilasida dunyoga kelgan. Yoshlik paytlari o g'ir 
sharoitda, Shohruh M irzo vafotidan keyin m am lakatda kuchayib ketgan 
toj-u taxt uchun kurash va o 'z aro urushlar sharoitida kechdi.
M a’lumki, 1458-yili Q o raq o 'y u n lu larsu lo lasid an 1 bo'lgan Jahonshoh 
(143 8-1467) Xurosonga bostirib kirdi va H irotni egalladi. Lekin, oradan 
k o 'p vaqt o 'tm a y , 1459-yili T em u riy zo d a S ulton Abu Said M irzo 
qo'shinlarining tazyiqi ostida poytaxt shahar va m am lakatni bo'shatib 
chiqishga m ajbur bo'ldi. O 'shanda Jahonshoh yuz nafar hunarm and oilani 
o 'z i bilan birga F ors viloyatiga olib ketdi. B u lar o rasid a m e ’m or 
M uham m ad Sabz va uning oilasi qariyb uch yil Sherozda istiqomat 
qilib, 1461-yili yana Hirotga qaytib keldi.
M anbalarning guvohlik berishiga qaraganda, K am oliddin Binoiy keng 
m a’lumotli kishi bo'lib, sh e’riyat, insho, ilohiyot, m usiqa va tarix ilmlarini 
c h u q u r bilgan. B undan tashqari u m e'm o rc h ilik s a n ’atid a ham o ‘z 
zamonasining peshqadam laridan hisoblangan. M uham m ad Sabz va uning 
o 'g 'li ishtirokida qurilgan b inolar H irotda va m am lakatn in g boshqa 
shaharlarida juda ko'p bo'lgan. Masalan, 1481-yili hozirgi Afg'onistonning 
Mozori sh arif shahrida, eski nomi Xoja hayron, Ali ibn Abu Tolib (656— 
661) m ozori tepasiga qurilgan m uhtasham m aqbara va boshqa binolar 
shular jum lasidandir. S hoir va olim ning “ Binoiy” deb taxallus tanlashi 
ham m ana shundandir.
Binoiy oradan ko'p vaqt o'tm ay Tabrizga kelib qoldi va 1492-yilga qadar 
Sulton Ya’qub Oq Qo'yunlu (1478-1490) saroyida xizmat qildi. 1492-yili u 
yana Hirotga qaytdi. 1495-yili ayrim sabablarga ko'ra, o'zining 
so'zlariga 
qaraganda, ba’zi hasadgo'ylaming ig'vosi tufayli, Samanqandga ketib qoldi.
Binoiy dastlab xoja Ubaydulla A hrom ing to 'n g 'ic h o 'g 'li va 
su lu kd a  
vorisi xoja Q utbuddin Yahyo, so'ng Zahiriddin Bobur, undan keyin 1501- 
yili to um rining oxirigacha, Shayboniyxon huzurida uning saroy 
sh o iri 
va tarixchisi b o'lib xizmat qildi.
1507-yili Binoiy Shayboniyxon bilan birga Hirotga keldi va 1510- 
yilgacha ona shahrida istiqom at qildi. 1511-yili shaharga Ismoil 
S afaviy
1 Qora q o 'y u n lu - 1 3X0— 146X-yillari Inoqi Ajam va Ozirtxiyjonni idoni qilgan sulola. 
a so sc h isi 
Q ora M uham m ad T urm ush (1380—1389-yy.).

---