A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

6 .2 .6 . «Ahsan ut-tavorix»
“A hsan u t-ta v o rix ” 12 jild d a n iborat u m um iy tarix y o 'n a lish id a 
yaratilgan yirik asar bo'lib, uning muallifi XVI asrda o 'tg an eron tarixchisi 
Hasanbek Rumludir. Tarixchi yirik harbiy sarkarda oilasiga m ansub bo'lib, 
bobosi A m ir Sulton (1539— 1540-yili vafot etgan) o 'z vaqtida Qazvin 
ham da Soujbuloq hokim i bo'lgan. H asanbek 1 5 3 0 -1 53 1-yillari Q um
shahrida tug'ilgan, yaxshi o 'q ib ta ’lim olgan va 1 5 4 1 -1 542-yildan boshlab 
otasi bilan birga qurchi b o 'lib shoh Tahm osib (1524—1576)ning harbiy 
yurishlarida qatnashgan va asarida yozilgan voqealarning ko'plarini o 'z
ko'zi bilan ko'rgan.
XII jildli “Ahsan u t-tavorix” asarining faqat XI - XII jildlari saqlanib 
qolgan 
bo 'lib, ularda 1405—1577-yillar orasida E ronda, shuningdek, 
M o v aro u n n ah r, 
H indiston, Turkiya, O zarbayjon va G u ijiston da bo'lib
о 
tgan 
ijtimoiy-siyosiy voqealar yilma-yil bayon etilgan. A sarning 12- 
Jildi butunlay yangi hisoblanadi va u asosan E ronning 1495—1577- 
yillardagi siyosiy tarixini o 'z ichiga oladi. Asar 1572— 1577-yillarda yozib 
'ugatilgan.
t Hasanbek R um luning asarida Safaviylar sulolasiga m ansub shohlar 
ta riflanadi, ulam ing faoliyati va bosqinchilik urushlari bir tom onlam a
215

---

yoritiladi. Asarda 1495-1577-yillarorasida qo'shni mamlakatlar, shuningdek, 
O 'rta Osiyo xonliklari, Buxoro, Xiva bilan bo'lgan siyosiy munosabatlariga 
oid qim m atli m a ’lu m o tlar k o 'p . Bobur bilan shoh Ism oil o'rtasid a 
Shayboniylaiga qarshi tuzilgan hatbiy-siyosiy ittifoq, Shayboniylar bilan Eron 
shohlari o'rtasidagi Xuroson uchun uzoq yillar davom etgan qurolli kurash 
va uning oqibatlari, Xorazmning XVI asming birinchi yarmidagi ijtimoiy- 
siyosiy ahvoli haqidagi m a’lum otlar ana shular jumlasidandir.
“Ahsan ut-tavorix”dan ayrim parchalar rus va gruzin va nem is tillariga 
o'girilib, to 'p lam lard a chop etilgan. Forscha m atni, inglizcha taijimasi 
bilan birga, 1931 va 1934-yillarda C h .N .S edd on tarafidan H indistonning 
Baroda shahrida chop qilingan.