A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

3 .3 .1 1 . «O sor ul-boqiya»
U sh b u
benazir asar ijodkori qomusiy olim Abu Rayhon Beruniydir 
( 9 7 3 -1 0 4 8 ) . 
U tabiiy va ijtimoiy fanlar bo'yicha 150 dan ortiq asariar 
yaratib, 
a so sa n ta b iiy
fanlar sohasida ulkan kashfiyot va muvaffaqiyatlaiga 
erishgan bo'lsa-da, o'zining ijtimoiy fan, ayniqsa tarix to'g'risidagi chuqur 
bilimlarini “Osor ul-boqiya an al-qurun al-holiya” (“Qadimgi xalqlardan 
qolgan yodgorliklar”) hamda “ H indiston” yoki “ Kitab tahqiq molil- 
Hind 
m in
manqula fi-l-aql va-l-marzum a” (“ Hindlaming aqlga sig'adigan 
va 
s ig 'm a y d ig a n
ta ’limotlarini tadqiq etish”) va “ Kitob ul-m usam mara 
fi axbori Xorazm” ( “ Xorazm haqidagi axborotlar haqida suhbatlar”) 
nomli 
asa rla ri 
bilan tarix va madaniyat tarixiga katta hissa qo'shdi.
Ayniqsa, bo'lg'usi tarixchilar uchun “Osor ul-boqiya” har tom onlam a 
namuna bo'ladigan qimmatli manbadir. Asar 1000-yili Juijon shahrida 
yozib 
ta m o m la n g a n . 
Unda qadimgi O 'rta Osiyo, Yunon, Eron, Hind, 
nasroniy, 
y a h u d iy
va boshqa xalqlaming islomiyatgacha bo'lgan tarixi, 
urf-odatlari, bayramlari va, asosan, vaqtni hisoblash taqvim — xronologiya 
to'g'risida mukammal m a’lumot beradi. Ushbu asam ing XIV asrda 
yaratilgan m o'tabar qo'lyozmasiga nodir rasmlar ishlangan va bu noyob 
san at obidasi Shotlandiya poytaxti Edinburg shahri U nivcrsiteti 
k u tu b x o n a sid a
161-raqam ostida saqlanmoqda.
®sor ul-boqiya”ning ruscha va o'zbekcha taijimalari Toshkentda 
57 va 
1968-yillari chop etildi. Kitob Yevropada “Xronologiya” nomi
• a n m a sh h u r. 
Biz 
a s a r
to'g'risida ortiqcha m a’lumotlami keltirmadik, 
e 
u n k i b iz n in g
vazifamiz qimmatli yozma m anbalar to'g'risida umumiy 
US uncl1a. bilim va yo'nalish berishdir. Ushbu kitob to'g'risida talabalar
153

---

mustaqil ish jarayonida yoki laboratoriya ishi jarayonida chuqurroq va 
keng bilimga ega bo‘lishi maqsadga muvofiqdir.
Beruniyning Xorazm tarixiga oid asari yuqorida zikr etilgan nomdan tashqari 
yana “Tarixi Xorazm” va “ Mashohiri Xorazm” (“Xorazmning mashhur 
kishilari”) nomlari bilan ham mashhur bo'lib, uning ayrim lavhalari - parchalari 
Abulfazl Bayhaqiyning 1056-yili yozib tamomlangan “Tarixi Bayhaq" va Yoqut 
Hamaviyning “ Mo'jam ul-buldon” asarlarida saqlanib qolgan.
Beruniyning “ Kitob fi axborot al-m ubayyijot val-karom ita” 
( “ Oq 
kiyimlilar va karmatlaming xabarlari haqida kitob”) asari ham tarix ilmi 
uchun alohida qiymatga ega. Unda o'sha zamonlarda O 'rta Osiyoda 
keng tarqalgan ijtimoiy harakat - karmatlar harakati haqida diqqatga 
sazovor m a’lumotlar bor.
Xulosa qilib aytish mumkinki, Beruniyning asarlarida tarix ilmi uchun 
ma’lumotlar juda ko'p uchraydi, ammo ulardan tashqari nomi zikr etilgan 
asari uning katta tarixchi olim, etnograf bo'lganligini ko'rsatadi.