A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

3. 3 .1 2 . «Devonu lug‘at at-turk*
“ Devonu lug'at at-turk” (“Turkiy so'zlar lug'ati”) - 638 sahifadan iborat 
turkiy-arabiy lug'at - Mahmud Koshg'ariy nomi bilan mashhur bo'lgan XI 
asr yirik tilshunos olimining noyob asaridir. Olimning to'liq ismi Mahmud 
ibn al-Husayn ibn Muhammad al-Koshg'ariy bo'lib, Qoraxoniylar xizmatida 
bo'lgan turk beklaridanbiriningoilasiga mansub. U 1029-1038-yillarorasida 
taxminan Barsg'onda tug'ilgan, lekin umrining ko'p qismini Bolasog'un, 
Koshg'ar, Bag'dod va boshqa shahariarda o'tkazgan.
Mahmud Koshg'ariy yoshligida yaxshi ma’lumot olgan va o'rta asr fanining 
ko'p sohalarini, xususan, arab tili, turkiy tillami, tarix hamda geografiya fanlarini 
chuqur bilgan. Uning qimmatli “ Devonu lug'at at-turk” asarining dunyoda 
yagona qo'lyozmasi hozir Istanbulda (Turkiya) saqlanmoqda.
Ushbu asaming arabcha matni 1915-1917-yillarda uchjildda Istanbulda, 
mukammal o'zbckcha sharhli taijimasi S.M.Mutallibov tomonidan amalga 
oshirildi va 1960-1963-yillarda Toshkentda chop etilgan.
6727 ta lug'at maqolasida turkiy urug', qabilalarning tili, adabiyoti, 
tarixi, urf-odatlari bo'yicha noyob ma’lumotlar jamlangan. Kitob hijriy 
466-yili yozilgan, bizga hijriy 664-yili kotib Muhammad binni Abu Bakr 
Damashqiy ko'chirgan qo'lyozm a yetib kelgan.
“ Devonu lug'at at-turk” asarining usmonli turkcha 1939— 1941
-yillarda
B.Atali, inglizcha 1982-1985-yillarda R.DankofTbilan J .
K elli, uyg'urchasi 
esa 1981 —1984-yillarda birguruh taijim onlartom onidan 
am alga 
o s h i r i l i b ,  
chop ettirilgan.
154

---

3 .3 .1 3 . «M uqaddim at ul-adah»
A b u lq osim
M ahm ud ibn U m a r ibn M uham m ad Z am ahshariy 
.о 
0 3
1 0 7 5
-iyun 1144) xorazmlik olim ning ko'p tillik “ M uqaddimat 
|-a d a b " asari 
yuzlab qo'lyozm alarda, jahonning turli kutubxona va