A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

5 .2 .5 . «Xamsat ul-m utahayyirin*
Alisher Navoiyning uchinchi m em u ar biografik asari «Xamsat ul- 
mutahayyirin*dir. U A bdurahm on Jo m iy vafotidan so'ng, ya’ni 898/ 
1492-yildan keyin yaratilgan. Bu risola Alisher Navoiyning piri, ustozi 
va do'sti A bdurahm on Jom iyga bag'ishlangan b o 'lib , ikki buyuk ijodkor 
o'rtasidagi g'aroyib voqealar bayoni, Jom iyning shajarasi, asarlari nom lari 
va ularga berilgan baholardan iborat. U ni m em uar-y od no m a asar deb 
atash mum kin. Ikki buyuk shaxs asarlaridagi lavhalar, xususan «Nasoyim 
ul-muhabbat*, «Majolis un-nafois* ham da ulam ing o 'z aro xatti kitobati, 
ayniqsa, « M u ra q q a’i M ir A lisher* to 'p la m id a g i Jo m iy n in g dastxat 
maktublari ushbu risola m azm unini boyitishga xizm at qiladi.
5 .2 .6 . «H oloti Sayyid Ilasan Ardashcr*
A lisher N avo iy n in g to 'r tin c h i ta rix iy a sa ri, m e m u a r b iografik 
xarakterdagi risola b o 'lib , u «H oloti Sayyid H asan A rdasher* deb 
nomlanadi. O 'ziga «otaday* m ehribon bo'lgan Sayyid Hasan A rdasher 
° g risidagi asar to 'g 'rid a n to 'g 'ri «H olot*, ya’ni biografiya deb ataladi. 
r ,asnifodobiga k o'ra, «B ism illohir-rahm onir rahiym» so'zidan so'ng 
a igan «H am d* A lloh m ad h i o 'm ig a n asim g a m u ro jaa t bilan
187

---

boshlanadi, asar m azm uni shunday xarakterlanadi: «Soliki foniy va gavhari 
koniy, orifi m aoniy Sayyid H asani A rdasher (rahm atullohi) siyar va 
holotida*. Ya’ni, bu asar «o'tkinchi foniy dunyodagi solik, gavhariar 
koni va m a’nolar orifi Sayyid Hasan A rdasher biografiyasi* deb ataladi.
Asar boshida m uallif Sayyid Hasani A rdashem ing otasi to ‘g ‘risida 
qisqa m a’lum otlam i keltiradi. U n dan so‘ng, Alisher Navoiy uning o'zi 
ham yoshligida otasi kabi B oysung'ur M irzo xizm atida bo'lgani, turli 
sohalar bo'yicha bilim olganini yozadi. T em uriylar saroyida xizmat qilib, 
doim hurm at va e ’tiborda bo'lgani, h atto Sulton Husayn M irzo unga 
katta davlat lavozimini tak lif qilganida, dunyo ishlaridan yuz 0 ‘girib, 
d a rv e sh lik n i ix tiy o r e tg a n in i z ik r e ta d i. R iso la d a Sayyid H asan 
A rdashem ing tarixi, uning badiiy didi, turkiy va forsiy tildagi adabiyotni 
yaxshi bilishi, im om G ‘azzoliyning «K im iyo-i saodat», F ariduddin 
Attorning «M antiq ut-tayr* asariarini xush ko‘rishi, hayotida bo'lib o'tgan 
voqealar tafsilotilarining eng m uhim lari zikr etiladi. N atijada, kitobxon 
ko 'z o'ngid a Tem uriylar zam oni ziyolilarining yorqin vakili siymosi tarixi 
nam oyon bo'ladi. O 'sha davr ijtimoiy hayotiga ta sa w u r t a ’limoti katta 
ta ’sir o'tkazganini ko'ram iz. C hunki, e ’tiqod yuzasidan Sayyid Hasan 
A rdasher davlat lavozim idan voz kechgan shaxsdir.
Sayyid Hasan A rdasher nom ini Alisher Navoiy o'zin in g «Majolis un- 
nafois*, «Nasoyim ul-m uhabbat* asarlarida ch u qu r hurm at bilan yod 
etadi. U m um an, «H oloti Sayyid Hasan Ardasher* risolasi Tem uriylar 
davri ijtim oiy-m adaniy hayotini aks ettirgan m uhim tarixiy manbadir. 
U nda Alisher Navoiy o 'zining hayotida juda katta rol o'yn agan katta 
zamondoshi Sayyid Hasan Ardasherga munosib tarixiy yodgorlik o'm atadi.