A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

nashrlari 
asosida “ Vaqoyi’” asar m atnini chop etildi. A m m o, bular va 
boshqa 
nashrlar ushbu jahonga m ashhur asam ing asl nusxasining ilmiy 
akadem ik 
nashri emas.
G archi “Vaqoyi” ’ asl nusxa m atni ilm iy asosda tiklanm agan b o 'lsa- 
da uni ta ijim a qilish , o 'rg a n is h hali a sa r to 'la tu g am asd an o ld in
boshlangan edi.
Ilk m arta “Vaqoyi” ’ asarini fors tiliga taijim a qila boshlagan va bir 
qismini taijim a qilgan shaxs B obum ing safdoshi va sadri Shayx Zayn 
Xavofiy (vaf.l534-y.) edi.
Asar butunlay tugam asdan turib, undan bir nusxani Bobur ko'chirtirib 
M ovarounnahiga jo 'n atg an edi.
“Vaqoyi” ’ bilan tasodifan tanishgan Bobum ing chevarasi Sulton Salim, 
b o'lg'usi Ja h o n g ir o ta lig 'i, m a ’naviy ustozi Q u tb id d in M u h am m ad
Beklarbegi o 'g 'li Behruzxon N avrangxondir. U M irzo Poyanda Hasan 
G 'aznaviydan asam i fors tiliga taijim a qildira boshlaydi. A m m o, taijim on 
vafot etgach, M uham m ad Quli Hisoriyni bu ishga jalb etib, 1586-yili 
taijim a nihoyasiga yetadi.
Uchinchi m arta “Vaqoyi” ’ni fors tiliga taijim a qilish tashabbuskori 
Bobuming nabirasi Jaloliddin M uham m ad Akbar (1556—1605) edi. U 
asami Bayramxon o 'g 'li A bdurahim xonga taijim a qildirib, uning ko'plab 
nusxalarini nafis m o'jaz rasm lar bilan bezattiigan. Forsiy tildagi ushbu 
uchchala taijim a asl m atnni tiklashda katta ilmiy aham iyatga ega.
“ Vaqoyi” ’ asari G 'a rb olimlari ichida m ashhur va jud a katta o b ro '- 
e ’tiborga molik. Asar ingliz tiliga uch m arta 1826, 1921 va 1990-yillari 
to'la taijim a qilingan bo'lsa, uning ixcham va qisqartirilgan nashrlari o 'n
beshdan ziyoddir. Aytish m um kinki, so'nggi ikki yuz yil davom ida ingliz 
sharqshunoslari “ Vaqoyi” ’ asarini juda jiddiy o 'rg an m oq dalar va maxsus 
Boburshunoslik ilmiy yo'nalishiga asos solganlar.
Asarning forsiy toshbosm a m atni ham mavjud. Kitob yana ikki m arta 
fransuz tiliga, nem is, turk, m s, yapon, hind, urdu, turk, qozoq tillariga 
taijima qilingan.
U m um an, sharq tarixiga oid asarlar ichida “Vaqoyi” ’ yuksak mavqega 
ega. Shunday tarixiy obida to 'g 'risid a S.Azim jonova tom onidan m s tilida 
uchta kitob chop etilgan b o'lsa-da, o 'zb ek tilidagi tadqiqotlar, asosan 
filologik yo'nalishda am alga oshirilgan.
Vaqoyi” ’ birinchi galda tarixiy m anba va u boshqa soha mutaxassislari 
uchun ham bebaho obida va ibratli nam unadir.
193

---